Hringnum lokað hjá Einari á Óskinni

Einar Þórarinn Magnússon er sjómaður frá Keflavík og hefur marga fjöruna sopið á löngum sjómannsferli sínum. Hann menntaði sig í Stýrimannaskólanum og vann á sjónum fram til 2008 en þá var í raun komið að skuldadögum hjá honum eftir hörmulegt áfall sem hann lenti í árið 1988. Hann lenti í sjóslysi og horfði á eftir föður sínum sökkva með bátnum Bergþóri KE 5 sem faðir hans, Magnús Geir Þórarinsson, átti.

Sjómennskunni átti að vera lokið árið 2008 en Einar kunni aldrei vel við sig í landi og dreymdi um að komast aftur á sjóinn og eftir samningaviðræður við eiginkonuna, lét hann slag standa og keypti sér nýverið Sómabát, stundar strandveiðina af kappi þessa dagana og minnir helst á krakka í sælgætisbúð, svo glaður er hann!

Eins og tíðkaðist hér áður fyrr var Einar snemma byrjaður að vinna en afi hans, Einar Sveinsson rak og átti saltfiskvinnslu.

„Ég var sex eða sjö ára gamall þegar ég var byrjaður að vinna hjá afa og ég hef aldrei þekkt neitt annað en vinna mikið. Ég á ennþá kálfaskinn sem ég keypti fyrir fyrstu útborgunina sem ég fékk hjá afa, mér þykir afskaplega vænt um þetta skinn í dag. Pabbi átti útgerð og verkun með tveimur bræðrum sínum, hann var ákveðinn og þótti sjálfsagt mál að strákur eins og ég mætti í fiskhúsið og tæki til höndum. Þetta þótti einfaldlega sjálfsagt mál, það þurfti að bjarga verðmætum. Ég tel þetta bara hafa gert mér gott en er ansi hræddur um að það myndi ekki þýða að bjóða ungdómnum upp á þetta í dag. Ég vann öll sumur og með skóla og ég kunni afskaplega vel við þetta en vissi strax að ég myndi ekki vera lengi í landi því ég hafði alltaf séð sjóinn í hillingum, frá því að ég man eftir mér ætlaði ég mér alltaf að verða skipstjóri eins og pabbi.

Í kringum 1975 ákváðu bræðurnir að hætta saman í rekstri og héldu hver í sína áttina. Pabbi keypti strax bát og hóf útgerð og var í henni þar til yfir lauk hjá honum. Ég fékk eitthvað að fara með pabba á sjóinn sem gutti en fimmtán ára var ég kominn í pláss hjá honum. Ég fór í FS og svo nánast um leið og ég gat í Stýrimannaskólann. Ég reri með pabba samhliða náminu og kláraði tvö stigin eins og það kallaðist þá. Pabbi var alltaf mikil aflakló og var aflakóngur í Sandgerði nokkrum sinnum, var að keppa við miklu stærri báta en hafði samt betur, hann reri stíft og var hörkuduglegur. Hann endurnýjaði bátinn sem fékk nafnið Bergþór. Þegar ég var búinn með námið fór ég alfarið þangað um borð, þetta er líklega á árunum ´80 -´82. Ég byrjaði sem háseti en svo losnaði staða stý og ég fékk hana. Við vorum á humarveiðum á sumrin, á balalínu á haustin og svo á netum á vertíðinni. Eftir tvö ár fór pabbi í land um sumarið, ég tók bátinn og gekk mjög vel. Það var bullandi humarveiði á þessum árum og ég kynntist mörgum frábærum sjóurum, m.a. í Grindavík en við rérum mikið þaðan. Humarinn var seldur til Jóns Karlssonar í Brynjólfi hf. sem var með humarvinnslu í Njarðvík.

Ég ákvað svo að breyta til í minni sjómennsku, réði mig á Gígju sem var gamli Grindvíkingur og prófaði í fyrsta skipti nótaveiðar á loðnu en Hafsteinn Guðnason, frægur aflaskipstjóri úr Keflavík var með skipið. Það gekk svona líka ljómandi vel og við fiskuðum alveg svakalega og eftir þessa vel heppnuðu loðnuvertíð losnaði pláss á Bergþóri, ég fór þá beint á vertíð og það var mokfiskerí. Ég hafði aldrei þénað svona vel og við hjónaleysin á þeim tíma, gátum keypt okkar fyrstu íbúð tilbúna undir tréverk og staðgreiddum hana!

Tengdapabbi minn, Sævar Brynjólfsson, tók á þessum árum við ísfisktogaranum Breka frá Vestmannaeyjum og mig langaði til að prófa togarasjómennsku líka. Við Bryndís dvöldum talsvert í Eyjum og þar kynntist ég einhverju því skemmtilegasta fólki sem ég hef kynnst og á marga vini enn þann dag í dag í Vestmannaeyjum. Ég var í eitt ár á togaranum og árið 1987 byrjaði ég aftur á Bergþóri með pabba.“

Skelfilegt áfall

Einar gerðist aftur stýrimaður hjá pabba sínum og þeir voru í línuróðri út af Garðskaga þann 8. janúar þegar Einar lenti í skelfilegri lífsreynslu.

„Pabbi hafði sent mig niður í koju til að leggja mig aðeins fyrir heimstímið og ég man hversu rólegur ég var. Ég treysti pabba alltaf fullkomlega og svaf alltaf eins og ungabarn á sjónum þótt við værum í brælu. Það hafði spáð brælu þennan dag en hún kom fyrr en við áætluðum og þegar síðasti balinn var dreginn um kl. 17, kom heiftarlegt brot á okkur. Ég vaknaði og hentist fram úr kojunni og strax flæddi sjór niður í káetuna. Ég heyrði hvernig pabbi reyndi að keyra bátinn upp úr brotinu en fljótlega varð mér ljóst að vonlaust yrði að ráða við þetta, allt var öfugt fyrir mér, stiginn upp úr káetunni á hlið en ég náði að toga mig upp í stýrishúsið. Þar var pabbi í stýrishúsinu hálffullu af sjó og var mikið farið að draga af honum. Það var ekki hurð bakborðsmegin á stýrishúsinu en við vorum nýbúnir að setja þar neyðarglugga. Mér tókst að opna hann og við pabbi náðum að skjóta út Olsen-gálganum en hann geymdi björgunarbátinn. Ég er að reyna koma mér út úr stýrishúsinu og finn svo hvernig pabbi ýtir undir mig og ég kemst út. Ég stóð yfir glugganum og þarna er komið brjálað veður, ég held í pabba sem er nánast aðframkominn og er að reyna að toga hann upp en þá kemur annað brot yfir okkur svo ég missi takið. Báturinn sökk og ég sogaðist niður með honum og er að berjast við að komast upp aftur þegar fyrir einhverja guðslega tilviljun að ég næ að grípa í líflínuna úr björgunarbátnum og gat togað mig upp á henni. Ég hefði ekki getað verið lengur í kafi svo þetta mátti ekki tæpara standa, ég átti greinilega ekki að kveðja þetta líf á þessum tímapunkti en því miður var pabbi kallaður til annarra verkefna og hann lést. Þegar ég komst upp á yfirborðið var ég við hylkið sem er utan um björgunarbátinn, vélstjórinn Sverrir Víglundsson kom fljótlega til mín og við reyndum að opna hylkið, sem átti að vera búið að opnast en það var einhver galli. Ég sagði við Sverri að við yrðum að reyna blása bátinn upp og gerði eina góða lokatilraun og rykkti af öllum lífs- og sálarkröftum og björgunarbáturinn opnaðist. Hann var á hvolfi og þarna kom námið úr Stýrimannaskólanum sér vel. Ég náði að velta honum, skreið um borð og dró Sverri líka um borð og þá kom sá þriðji, Gunnar Magnússon, syndandi til okkar, algjörlega búinn á því og við náðum að draga hann um borð. Því miður skilaði Elvar Þór Jónsson sér ekki og fórst með pabba þennan örlagaríka dag, 8. janúar 1988.

Björgunarbáturinn var hálffullur af sjó og við fórum að reyna ausa með stígvélunum okkar, við vissum að það væru rakettur í bátnum. Fyrsta skotið misheppnaðist þegar brot kom yfir okkur og hálffyllti bátinn aftur. Ég tók þá aðra rakettu, bað til guðs að Árni Vikarsson á Akurey KE, sem ég vissi að var á veiðum nálægt okkur, myndi sjá okkur og blessunarlega lukkaðist þetta. Rakettan sást líka í flugturninum á Keflavíkurflugvelli og fljótlega kom Árni og bjargaði okkur um borð. Skipverjarnir á Akurey hugsuðu mjög vel um okkur en héldu eðlilega áfram að leita að pabba og Elvari en síðan var tekin ákvörðun um að sigla í land, brælan var orðin það mikil. Þetta var skelfileg lífsreynsla,“ segir Einar.

Útgerð

Þrátt fyrir þetta hræðilega áfall ákvað Einar að fara strax á sjóinn og var fljótlega búinn að kaupa sinn fyrsta bát eftir að hafa leigt bát fyrst. Leigjandinn var ekki beint í skipa- og bátaleigu.

„Fljótlega var ég kominn á fund Halldórs Ásgrímssonar sjávarútvegsráðherra, ég vissi að rannsóknabáturinn Dröfn var til leigu. Halldór var allur af vilja gerður og sagðist gera allt til að greiða götu mína og þetta gekk eftir. Ég fór beint á net, við tókum svo humarvertíðina og eftir það reyndi ríkið að selja mér bátinn en mér leist ekki nógu vel á hann, ég var með einhverja ónotatilfinningu svo ég skilaði honum. Skömmu síðar fórst báturinn við Vestmannaeyjar og einn eða tveir menn létu lífið. Ég hafði frétt af bát til sölu á Hauganesi sem Samherji átti og hafði tekið kvótann af honum, ég gat keypt hann. Þetta var 60 tonna trébátur, ég gerði hann út í nokkur ár á sama máta, þ.e. á línu á haustin, á netum á vertíðinni og á humri yfir sumarið. Svo fékk ég nóg af balalínunni, fannst hún aldrei skemmtilegur veiðiskapur svo ég byrjaði á netum á haustin. Við stækkuðum riðilinn og veiddum því stærri fisk en fram að þessu hafði ekki gengið vel að veiða í net á haustin. Ég var með þennan bát í nokkur ár, frétti svo að gamli Þrösturinn frá Grindavík væri til sölu, keypti hann og seldi Magga Björgvins gamla bátinn. Mér leist ofboðslega vel á þennan nýja bát, hann var með gömlu stýrishúsi og ég fann strax að þetta var hörkugóður bátur og mér leið ofboðslega vel á honum en ég hef verið hvekktur allar götur síðan sjóslysið gerðist. Ég hef ekki getað sofið úti á sjó eftir áfallið, það gekk ekki á meðan við vorum á humarveiðum í nokkra daga túrum yfir sumarið. Þótt það væri blíða eða minnsta hreyfing hrökk ég í kút. Það var mikil breyting því ég hafði alltaf sofið eins og ungabarn í verstu brælum.

Ég ákvað svo að setja nýtt stýrishús á bátinn og lokaði honum að aftan. Þetta varð geggjaður bátur sem mér gekk mjög vel á. Við fiskuðum mjög vel suður frá Sandgerði að Röstinni en það var ekki fyrir alla að veiða þar, margir gáfust einfaldlega upp því það þurfti að draga netin án þess að stoppa spilið því annars gat allt orðið pikkfast. Ég var með hörkuduglegan mannskap en svo kom kvótaskerðing og ég sá ekki fram á að hafa verkefni fyrir bátinn nema bara hálft árið. Því tókum við hjónin ákvörðun um að selja bátinn en sjáum bæði í dag að þar gerðum við stór mistök. Ég lét smíða plastbát fyrir mig, við ætluðum að vera þrír á þeim bát en sá bátur heitir í dag Geirfugl og er gerður út frá Sandgerði. Útgerðin gekk vel, við prófuðum að veiða skötusel en svo kviknaði í bátnum norður af Akranesi, það brann allt inn í honum og þetta var auðvitað mikið áfall en ég var í landi þegar þetta gerðist. Ég keypti snurvoðabát í staðinn, þetta var einn af hinum svokölluðu Kínabátum. Ég keypti annan bát með kvóta og er þarna kominn í miklar fjárfestingar en þetta var korteri fyrir fjármálahrunið 2008 þegar allir ætluðu að „meika það.“ Það var ekkert mál að fá lánað, allt á erlendum lánum. Lánin margfölduðust á skömmum tíma og við neyddumst til að selja. Ég hef verið ósáttur við þetta því að ég veit að útvaldir kúnnar Glitnis fengu sín lán niðurfelld. Ég hafði verið góður kúnni sem stóð alltaf í skilum en var ekki einn af þeim útvöldu. Þarna var ég búinn að fá nóg af útgerð og sé eftir á að hyggja að ég var ekki búinn að vinna mig út úr áfallinu við að missa pabba. Sjómennsku minni lauk á þessum tímapunkti.“

Kræklingaræktun

Tengdapabbi Einars, Sævar Brynjólfsson, skaut að Einari hvort þeir ættu ekki að reyna fyrir sér í kræklingaræktun en aðili í Vogunum hafði prófað það með góðum árangri. Einar vatt því kvæði sínu í kross en þó var sjómennskunni ekki alveg lokið því tuttugu tonna stálbátur var keyptur til að leggja kræklingalínuna.

„Skilyrði til kræklingaræktunar eru mjög góð við Stapa, við tengdapabbi þurftum að prófa okkur áfram, línan varð að liggja á réttu dýpi, það djúpt að æðarkollan kæmist ekki í hana og heldur mátti hún ekki liggja á botninum því þá komst krossfiskurinn í hana. Við reyndum þetta, verkuðum aflann í húsinu okkar á Bakkastíg. Ég keypti svo bilið fyrir aftan okkar húsnæði og breytti öllu í fiskvinnsluhús. Þetta var farið að ganga vel hjá okkur, það var mikill vöxtur í þessu hjá okkur, við seldum krækling á veitingahúsin en þetta var gríðarleg vinna. Eftir nokkur ár fór ég að horfa á önnur tækifæri og ákvað að selja bátinn og kræklingavélarnar og hóf vinnslu á ferskfiski, stofnaði þá Kef Seafood. Ferskfiskvinnslan gekk misvel og endaði með því að við seldum reksturinn frá okkur. Það hefur blundað í mér frá því að ég hætti á sjó að enda starfsferilinn sem trillukarl. Þessi þrá hefur bara magnast hjá mér með árunum en áfallið eftir sjóslysið hafði að sjálfsögðu einnig djúpstæð áhrif á Bryndísi. Hún var alltaf smeyk um mig á sjónum og því ekki sjálfgefið að hún vildi hleypa mér aftur á hafið. En ég er búinn að lofa henni að fara varlega. Því er næsti og líklega lokakaflinn á mínum atvinnuferli hafinn,“ segir Einar.

Eins og krakki í sælgætisbúð

„Frá því að ég man eftir mér var sjórinn heilagur fyrir mér og ég vildi aldrei neitt annað en vera sjómaður. Áfallið hafði auðvitað áhrif og því taldi ég það eina rétta í stöðunni að hætta sjómennsku og fór að vinna í landi en ég var aldrei almennilega sáttur við það og kunni aldrei eins vel við mig í landi. Eftir samningaviðræðurnar við Bryndísi fór ég að skima eftir hentugum báti og fann bát af gerðinni Sómi 870 í september á síðasta ári. Ég byrjaði að róa í mars, leigði kvóta í gegnum markaðinn og fiskaði bara nokkuð vel. Það er langt síðan ég hef verið á handfærum, ég þurfti að rifja upp handtökin en þetta er búið að vera alveg agalega skemmtilegt! Ég þarf samt að passa mig þar sem ég fór í hjartaaðgerð fyrir fimm árum og dett stundum úr réttum takti.  Þarna í byrjunarskrefunum í mars lenti ég oft í mokfiskeríi og þá voru stundum góð ráð dýr, ég þarf að hugsa um heilsuna og fara ekki of geyst. Þetta er búið að vera ofboðslega skemmtilegt, ég er búinn að rifja upp kynnin við gamla sjóara og svo skemmir nú ekki fyrir að hinn afi sona Sævars míns og Telmu, Eiríkur Dagbjartsson, var líka að kaupa sér bát, Ólaf GK 133. Afadrengirnir okkar sem eru tvíburar og heita eftir okkur, eru greinilega með einhver gen úr okkur öfunum. Þeir eru algerir vinnumenn og mörgum þótti fyndið þegar þeir voru yngri, þegar vinir þeirra óskuðu sér búnings liðs úr enska fótboltanum, vildu þeir frekar Snickers-vinnufatnað úr Byko. Þeim finnst afskaplega gaman að báðir afarnir séu í strandveiðinni og símtölin frá þeim suma dagana hafa stundum farið vel á annan tuginn! Sjálfur er ég eins og krakki í sælgætisbúð, ég gæti ekki verið hamingjusamari yfir að vera kominn aftur á sjóinn og ætla að nýta þetta tækifæri til hins ýtrasta. Ég verð 66 ára á þessu ári og ég ætla mér að stunda sjómennsku eins lengi og heilsan leyfir.“

Lífsbjörgin borguð til baka

Einar og Bryndís lentu í ótrúlegu atviki árið 2016 og má leiða ansi miklar líkur að því að þar hafi Einar borgað lífsbjörg sína til baka.

„Við hjónin höfum undanfarin ár stundað berjatínslu á haustin vestur á fjörðum. Gistum þá í Flókalundi og gerum vel við okkur. Fyrir nokkrum árum þegar við vorum í berjaleiðangri á Barðaströndinni, var ég eins og svo oft að horfa til hafs og á fjöruna og sá fyrir algera tilviljun, hvar maður lá á bakinu og ungabarn ofan á honum. Ég snarhemlaði, sagði Bryndísi að hringja í lögregluna og sjúkrabíl og stökk niður í fjöruna. Maðurinn var alveg búinn á því, ég reif barnið upp sem var u.þ.b. tveggja ára gamalt og rétti Bryndísi sem er hjúkrunarfræðingur, hún tók við drengnum og hlúði að honum. Ég snéri mér að manninum, spurði hvort fleiri væru því mig grunaði að þau hefðu keyrt fram af og í sjóinn. Hann gat svarað því til að konan sín væri enn í bílnum og þegar ég var að stökkva út í kom hún úr kafi, hún hafði verið föst í bílbeltinu. Fleiri bílar komu að, ég fékk aðstoð við að koma fólkinu upp úr fjörunni en það var ekkert símasamband, flutningabílstjóri náði að gera lögreglu á Patreksfirði viðvart með talstöðinni sinni. Við vorum u.þ.b. mitt á milli Patreksfjarðar og Búðardals svo við tókum ákvörðun um að taka fólkið í bílinn okkar og keyra á móti sjúkrabíl sem kom frá Búðardal. Fólkið komst undir læknishendur en þau eru sannfærð um að þau hefðu ekki lifað þetta af ef ég hefði ekki komið auga á þau. Konan var mjög þrekuð þegar hún komst upp á yfirborðið, maðurinn var algerlega búinn á því og ef enginn hefði tekið eftir þeim er ansi hætt við því að þau hefðu ekki komist lífs af.

Við héldum áfram í okkar berjatúr og daginn eftir þegar við keyrðum sömu leið, var komin fjara en hvergi er meiri munur á flóði og fjöru en á Barðaströndinni og í Breiðafirðinum. Bíll hjónanna blasti við og var það skrýtin sjón. Þau töpuðu vegabréfum og öðru og voru í raun föst á Íslandi í rúma viku og Rauði krossinn skaut skjólshúsi yfir þau. Þegar við komum suður aftur kíktum við á þau og buðum þeim að dvelja hjá okkur í Keflavík. Við eigum sumarbústað í Grímsnesi og lánuðum þeim hann og þau náðu frábærum norðurljósamyndum. Ljósanóttin var einmitt í gangi á þessum tíma og þau nutu hennar með okkur og það hefur myndast mjög gott samband á milli okkar. Þetta eru Bandaríkjamenn og það kom svo í ljós að konan gekk með annað barn þeirra án þess að vita af því. Þetta eru vinir okkar fyrir lífsstíð, við skiptumst á jólagjöfum við þau og m.a. hafa þau gefið okkur fallegan kertastjaka sem er eins og tvær manneskjur sem standa hlið við hlið og fléttast saman, til marks um taugina sem liggur á milli okkar. Mér líður afskaplega vel með að hafa átt þátt í að bjarga hugsanlega mannslífum þennan dag og þannig borgað lífsbjörg mína til baka,“ sagði Einar að lokum.