Spurningar og svör um Suðurnesjaháspennulínu

Ekki er deilt um það að tvær háspennulínur milli Suðurnesja og höfuðborgarsvæðisins gefa meira öryggi en ein lína. Spurningin er hvers eðlis ný lína eigi að vera og hvar hún eigi að liggja þannig að ávinningur verði sem mestur og sjónmengun sem minnst – og fjármunum best varið. Um það er deilt. Meirihluti nýrrar línu myndi liggja um Sveitarfélagið Voga og því eðlilegt að íbúar þar, landeigendur og bæjarstjórn, taki afstöðu til þess hvernig þeim málum verði háttað.

Nýlega lagði ég spurningar fyrir Landsnet. Þær voru birtar hér í Víkur­fréttum 02.02.2023, ásamt svörum Landsnets. Skoðum málið nánar.

Eflaust hefði straumleysið staðið styttra ef önnur háspennulína hefði verið til staðar. En fleira skiptir máli.

Raforkuöryggi á Suðurnesjum líður verulega fyrir það að ekki skuli vera hægt að skipta snurðulaust yfir í „eyjarrekstur“ virkjana á Suðurnesjum ef samband við meginraforkukerfi landsins rofnar. Þær virkjanir geta annað um tvöfaldri aflnotkun á Suðurnesjum ef þar til gerður stýribúnaður, sem getur skipt virkjunum snurðulaust yfir í eyjarekstur, væri til staðar. Í versta falli gæti hraunrennsli fyrirvaralítið slitið sambandið við höfuðborgarsvæðið, jafnvel þó búið væri að byggja aðra línu samhliða núverandi línu. Ef báðar lílnurnar væru úti gætu jarðgufuvirkjanirnar hæglega séð öllum Suðurnesjum fyrir nægu rafmagni í langan tíma í eyjakeyrslu. Þennan stýribúnað vantar hugsanlega vegna þess að raforkukerfið hér er í megindráttum hannað þegar til stóð í upphafi aldarinnar að byggja hér álver sem myndi nota gríðarmikla raforku. Firnasterkt og dýrt flutningskerfi hefði þá verið byggt fyrir álverið og Suðurnesin og þá hefðu Gufuaflsvirkjanir á Suðurnesjum hvergi nærri dugað fyrir eyjarkeyrslu Suðurnesja. Þegar hætt var við álverið hefði átt að vera ljóst að grípa þyrfti til annarra leiða til að tryggja raforkuöryggi á Suðurnesjum. Ein leið hefði verið að byggja Suðurnesja­línu 2 en þar sem leyfi fékkst ekki fyrir loftlínunni þá hefði átt að grípa til annarra ráða t.d. leggja jarðstreng eða að tryggja snurðulausa skiptingu rafstöðva á Suðurnesjum yfir í eyjakeyrslu. Hvar liggur ábyrgðin?

Stefna Landsnets að ætla að hafa Suðurnesjalínu 2 óþarflega afkastamikla (220 kV) er að líkindum arfur frá þessum tíma stóriðjudrauma. Suðurnesjalína 1 er að flytja (frá Suðurnesjum) u.þ.b. helming þess afls sem hún getur flutt. Jarðstrengur sem flutt getur álíka mikla eða jafnvel meiri orku ætti því að nægja.

Enn og aftur fullyrðir Landsnet í fyrrnefndum svörum sínum: „Ekki hefur verið hægt að bæta við afhendingu raforku á Suðurnesjum í langan tíma sem hefur bitnað bæði á íbúum og atvinnulífi á svæðinu.“ Það getur ekki verið vegna skorts á afli virkjana á Suðurnesjum sem er um tvöfalt meiri en notkun. Ekki heldur vegna skorts á flutningsgetu, því eftir því sem notkun á Suðurnesjum eykst minnkar þörfin á flutningi raforku milli Suðurnesja og höfuðborgarsvæðisins! Reyndar er unnið að stækkun Reykjanesvirkjunar og gert ráð fyrir að uppsett afl hennar aukist úr 100 í 130 MW á næstu árum. En það breytir litlu ef raforkunotkun á Suðurnesjum eykst jafnframt næstu árin og Landsnet hefur burði til að afhenda þá raforku og stýra raforkukerfinu af sæmilegu öryggi. Það má því spyrja hvort fullyrðing Landsnets um "að ekki sé hægt að bæta við raforku á Suðurnesjum...“ megi í raun rekja til ófullnægjandi ráðstafana til að tryggja raforkuöryggi en ekki til aflskorts, s.b.r. hér á undan? Hvar liggur þá ábyrgðin?

Í fyrrnefndu svari telur Landsnet það vandkvæðum bundið að tengja nýja 132 kV línu/jarðstreng inn á 132 kV kerfið á höfuðborgarsvæðinu þó það sé ekki vegna flutningsgetu. En þarf spennir sem tengir 132 kV kerfið á Suðurnesjum við 220 kV kerfið í höfuðborginni endilega að vera á Suðurnesjum? Gerði hann ekki sama gagn í þessu sambandi þó hann væri í tengivirki í Hafnarfirði og báðar Suðurnesjalínurnar á 132 kV? En ef 220 kV jarðstrengur er fýsilegur kostur þrátt fyrir mun hærri kostnað en 132 kV jarðstrengur þá er hvorutveggja ásættanlegt frá sjónarhóli íbúa í Vogum.

Af framansögðu ætti að vera ljóst að það getur EKKI ráðið úrslitum um afhendingaröryggi raforku á Suðurnesjum hvort ný lína, til viðbótar þeirri sem fyrir er milli Hafnarfjarðar og Suðurnesja er 220 kV loftlína, eins og Landsnet heimtar, eða 132 kV (eða jafnvel 220 kV) jarðstrengur – sams konar og sá sem liggur yfir mikið jarðsprungukerfi og tengt hefur Nesjavallavirkjun snurðulaust við höfuðborgarsvæðið í meira en áratug. Ekki er lengur teljandi verðmunur á loftlínu og 132 kV jarðstreng.

Stjórnendur Landsnets eru enn þeirrar skoðunar að meira öryggi felist í því að tengja Suðurnes og höfuðborgarsvæðið með tveimur samliggjandi loftlínum, heldur en með einni loftlínu og einum jarðstreng. „Samkvæmt bestu upplýsingum sem Landsnet býr yfir eru jarðstrengir mjög viðkvæmir fyrir höggvunarhreyfingum og því ekki ákjósanlegir á stöðum þar sem líkur á jarðhræringum eru jafn miklar og á Reykjanesi.“ Þetta svar bendir til þess að Landsnetsmenn þurfi að leita áreiðanlegri upplýsinga. Ég mæli með að þeir lesi t.d. greinargerð dr. Ástu Rutar Hjartardóttur hjá Jarðvísindastofnun Háskólans frá 12. desember sl., þar sem segir m.a.: „Á Reykjanesi fyrirfinnast sem kunnugt er svæði sem eru með töluvert mörgum sprungum. Þessi sprungusvæði eru hins vegar ekki öll eins, þau hafa eiginleika sem breytast eftir því hvar þau eru á skaganum. Því eru sprungukerfi Reykjanessins ekki einsleit fyrirbæri, til dæmis eru sprungur í nágrenni Voga við enda sprungusveims og mun minna virkar heldur en sprungur á sunnanverðum og miðjum skaganum.“ Ásta segir ennfremur: „Við norðurhluta Rauðavatns liggur nú þegar jarðstrengur, á svæði sem er nokkuð keimlíkt svæðinu þar sem umræddur jarðstrengur er teiknaður við Reykjanesbraut. Því er mikilvægt að huga að þeim jarðstreng ef talið er að ekki sé skynsamlegt að leggja jarðstreng við Voga vegna sprunguhreyfinga.“ Ég ráðlegg Landsnetsmönnum að lesa niðurstöður Ástu vandlega og komast hjá því að gera afdrifarík mistök.

Þorvaldur Örn Árnason