Verzlun Þorláks Benediktssonar ný perla Byggðasafnsins á Garðskaga

Byggðasafnið á Garðskaga var fyrst opnað árið 1995 og hefur verið starfrækt síðan. Safnið er alhliða byggða- og sjóminjasafn og er sérstaða safnsins einstakt vélasafn þess. Sextíu vélar eru á safninu sem eru allar uppgerðar af heiðursborgaranum Guðna Ingimundarsyni sem var fæddur 30. desember 1923 og lést 16. desember 2018. Safnið hefur ýmsa muni að geyma t.d. gömul útvörp, og ýmis tæki og tól sem notuð voru á heimilum á fyrri árum. Stærsti hluti safnsins eru sjóminjar og ýmsir hlutir sem voru notaðir við fiskveiðar og fiskverkun á landi. Á safninu er níu metra langur bátur með Engeyjarlagi og var hann smíðaður árið 1887.

Nýjasta perla Byggðasafnsins á Garðskaga er Verzlun Þorláks Benediktssonar. Hann rak verslun í Akurhúsum í Garði í liðlega hálfa öld eða frá árinu 1921 til ársins 1972. Og nú, þegar hálf öld er liðin frá lokun verslunarinnar er tilvalið að opna hana að nýju á byggðasafninu. Innréttingar verslunarinnar voru til á byggðasafninu og einnig hafði hluti þeirra verið varðveittur á heimili í Garðinum. Afgreiðsluborð og hillur hafa verið settar upp eftir minningum gamalla Garðbúa, en engar myndir hafa komið fram í dagsljósið innan úr versluninni, aðeins frásagnir fólks á innra skipulagi og andrúmsloftinu í búðinni.

Í Suðurnesjamagasíni Víkurfrétta í þessari viku, sem sýnt verður á sjónvarpsstöðinni Hringbraut og á vf.is, verður fjallað um þessa nýjustu viðbót byggðasafnsins og rætt við þær Margréti I. Ásgeirsdóttur, forstöðumann safna í Suðurnesjabæ og Tönju Höllu Önnudóttur, safnvörð Byggðasafnsins á Garðskaga.

Þið hafið endurvakið byggðasafnið á Garðskaga með ýmsum nýjungum.

Margrét: Það er gleðilegt að við séum búin að opna núna fyrir sumarið og það verður opið alla daga fram í septemberlok. Við höfum verið að breyta og bæta hér í vetur. Einn af þeim merkilegum hlutum hér að öðrum ólöstuðum er innréttingin úr Verzlun Þorláks Benediktssonar sem rak verslun í Akurhúsum í Garði frá 1921 og til ársins 1972. Þessi innrétting er búin að vera lengi á safninu. Hún var hérna uppi á lofti undir súð en en nú komin hingað niður og þjónar í dag móttöku safnsins og safnbúð. Og þar sem hérna koma margir ferðamenn þá verður þetta líka upplýsingamiðstöð.

Það er mikið í boði fyrir ferðamenn sem koma á Garðskaga til að njóta náttúrunnar og skoða vitana. Safnið er góð viðbót við það?

Margrét: Það er margt í boði í Suðurnesjabæ. Hér á Garðskaga er þetta myndarlega safn og veitingastaður í sama húsi. Hér eru vitarnir og gönguleiðir í fjörunni. Garðskagi er ríkur af fuglalífi og það hafa sést hvalir æðioft undanfarna daga. Það er nýtt veitingahús á hótelinu hérna skammt frá og ég get talið endalaust upp hvað hægt er að gera í Suðurnesjabæ.

Sögur fólksins og minningar

Tanja Halla Önnudóttir er safnvörður Byggðasafnsins á Garðskaga. Hún var spurð út í þær breytingar sem gerðar hafa verið að safninu.

Tanja: Við byrjuðum að hlusta á fólkið og hvað það vildi sjá. Sögur fólksins og þeirra minningar og fórum að vinna með það. Við erum bara verkfæri í því sem fólkið vill sjá hér á svæðinu. Við byrjuðum á því að færa þessa verslun og fengum styrk frá Uppbyggingarsjóði Suðurnesja til að opna Verzlun Þorláks Benediktssonar aftur hér á safninu og þetta er útkoman og fólk er mjög ánægt.

Hvað var til úr versluninni? Voru til myndir og munir?

Tanja: Það var til gríðarlega mikið af munum. Búðin sjálf varðveittist ásamt skjalasafni Þorláks en það hafa ekki fundist myndir úr versluninni. Það eru til myndir af fólkinu sjálfu og húsinu utanhúss en engar myndir innan úr versluninni.

Það eru skemmtilegir hlutir sem hafa komið upp úr krafsinu og svo eruð þið að vinna með liti úr versluninni.

Tanja: Við erum með þessa þrjá liti úr Verslun Þorláks Benediktssonar. Þjóðminjasafn Íslands kom hingað og litgreindi þá og nú er hægt að kaupa þessa liti í Slippfélaginu. Sömu litirnir héldust í versluninni frá 1921 þegar Verslun Þorláks Benediktssonar opnaði og alveg til lokunar árið 1972. Verslunin var alltaf eins og með sömu litunum.

Appelsín í gleri og lakkrísrör

Vel hefur tekist til með uppsetningu verslunarinnar og hún er áhugaverð.

Margrét: Hingað hefur komið mikill fjöldi af fólki sem hefur heimsótt okkur á meðan þessu verkefni stóð. Það hefur deilt með okkur minningum sínum og þannig varð verslunin ljóslifandi eins og ljósmynd.

Tanja: Við hlustum á sögur fólksins og tókum þær til okkar. Við fengum til dæmis þá æskuminningu að þegar komið var í verslunina var alltaf í boði að fá appelsín í gleri með lakkrísröri og við ákváðum að bjóða uppá það í opnuninni í samstarfi við Ölgerðina og Góu.

Margrét: Við stefnum á að selja appelsín í gleri, lakkrísrör og karamellur í safnbúðinni okkar. Þá höfum við áhuga á að hafa til sölu vörur sem framleiddar eru á Suðurnesjum og passa hér inn.

Hvað er annað í boði hér á safninu ykkar?

Margrét: Það er ýmislegt fleira. Hér fyrir innan er sýning frá heimilislífi fólks. Á efri hæðinni er sýning á munum frá Gerðaskóla sem verið 150 ára þann 7. október í haust. Það er stórkostlegt að þaðan hafa verið varðveittar innréttingar og myndir sem vert er að skoða. Við höfum einnig á safninu reynt að gera sýnilegra hvað konur gerðu og hver var þáttur kvenna í félagsstörfum, kvenfélögum og slysavarnafélögum. Það sem er einstakt á þessu safni og það sem það er hvað þekktast fyrir er vélasafn Guðna Ingimundarsonar og trukkurinn hans. Við höfum hug á að kynna það betur og vinna að því með góðu fólki. Við viljum bjóða skólum, vélskólum og þeim sem hafa áhuga á tæknimálum að koma til okkar skipulega frá og með næsta hausti.

Unga fólkið sem kemur á Byggðasafnið á Garðskaga er að sjá hluti sem það hefur ekki séð áður.

Tanja: Já, það eru símarnir helst fyrir krakkana. Þeir þekkja ekki hugtökin að leggja eða skella á. Þau þekkja bara að loka, þannig að það eru prufuhorn fyrir krakka það sem þau fá að koma við hlutina og prófa og við erum með nokkur slík horn hér á safninu.

Suðurnesjabær tók aftur við umsjón Byggðasafnsins á Garðskaga síðasta haust og þá þegar var ráðist í endurskipulagningu á sýningu muna. Í vetur var m.a. unnið að uppsetningu verslunarinnar sem rætt er um hér að framan. Frá og með næsta hausti er svo gert ráð fyrir því að taka á móti skólahópum og áhugasömu fólki á öllum aldri.

Safnið við vitana tvo

Byggðasafnið á Garðskaga er í mikilli náttúruperlu sem Garðskaginn er. Safnahúsið er m.a. í gömlu fjósi og hlöðu.

Tanja: Hér eru ennþá halakrókar í loftinu og við erum að segja fólki frá þessum tengingum. Erlendir ferðamenn hafa ekki síður áhuga á því að koma hingað en þeir íslensku. Við erum með Verzlun Þorláks Benediktssonar í gömlu hlöðunni sem vitavörðurinn á Garðskaga var með. Vitavarðarhúsið er hérna úti og vitarnir tveir.

Margrét: Við erum líka í samstarfi við Reykjanes jarðvang og verðum með bæklinga frá þeim og á næstu dögum verður sett upp stór mynd af Reykjanesskaganum hérna frammi því við viljum gera ferðamennina okkar, hvort sem þeir eru erlendir eða íslenskir, svolítið sjálfstæða, sjá mynd af Reykjanesi og öllum þessum fallegu stöðum. Uppgötva eitthvað nýtt og einnig til að gera okkur auðveldara með að leiðsegja þeim áfram. Myndin verður frammi í anddyri og þó svo safnið loki kl. 17  kemst fólk í þessar upplýsingar.

Verslunarsaga Suðurnesjabæjar í vinnslu

Á veggjum Verzlunar Þorláks Benediktssonar er verk í vinnslu en það er verslunarsaga Garðs og Sandgerðis á tuttugustu öldinni. Stiklað er á stóru um helstu áhrifamenn á þessum tíma annars vegar í Garði og svo í Sandgerði. „Við erum með Finnboga og Björn Finnbogason sem voru þessir risar hér í Garðinum. Þá erum við með eitthvað sem ekki margir vissu að aðal hvatamaður og frumkvöðull að KRON, Kaupfélags Reykjavíkur og nágrennis, var Hjörtur Helgason í Sandgerði en hann rak kaupfélagið Ingólf í Sandgerði,“ segir Tanja. Ennþá eru að bætast við upplýsingar á vegnum, bæði í máli og myndum. „Við treystum á að fólk komi hingað með sínar og sinna sögur. Við viljum endilega að fólk komi hingað með myndir. Það þarf enginn að skilja myndir eftir því við fengum góðan styrk frá Kvenfélaginu Gefn í Garði og keyptum skanna. Þannig að við erum að skanna myndir og vinna hér á safninu og þær sögur sem við fáum inn,“ segir Tanja, sem hvetur fólk til að koma með muni, myndir og sögur á safnið.

Byggðasafnið á Garðskaga er opið alla daga kl. 10–17 frá maí til september. Hægt er að panta heimsóknir frá október til apríl.