Þjösnaskapur Útlendingastofnunar
Árið 2018 og 2019 gerði Nordregio, sem er norræn rannsóknarstofnun, rannsókn á samfélögum á Norðurlöndum sem hafa hátt hlutfall íbúa af erlendum uppruna og valdi til þess eitt sveitarfélag í hverju landi. Reykjanesbær varð fyrir valinu vegna hás hlutfalls íbúa af erlendu bergi en eins vegna Ásbrúar sem er nýr bæjarhluti í Reykjanesbæ (gamla varnarsvæðið). Það þótti áhugavert að skoða Reykjanesbæ til að fylgjast með sveitarfélagi innleiða hverfi eins og Ásbrú inn í sína samfélagslegu heild.
Þriðja ástæðan var sú að sveitarfélagið hafði ráðið til sín sérfræðing sem verkefnastjóra fjölmenningarmála.
Í áliti Nordregio kom m.a. eftirfarandi fram:
„Búsetuúrræði Útlendingastofnunar fyrir umsækjendur um alþjóðlega vernd á Ásbrú er slæmur kostur fyrir þá sem þar búa sem og fyrir Ásbrú, í þeirri mynd sem búsetuúrræðið er. Stór búsetueining með mörgum íbúðum fyrir karlmenn sem allir eru líklegir til þess að fá neitun um alþjóðlega vernd á Íslandi. Útlendingastofnun hefur gert nokkurra ára leigusamning og því er ljóst að úrræðið verður til staðar á Ásbrú næstu árin. Útlendingastofnun er ekki þjónustustofnun heldur stjórnsýslustofnun umsókna um dvalarleyfi á Íslandi. Rekstur stofnunarinnar á búsetuúrræði á Ásbrú er ekki í samræmi við velferðarþjónustu á Íslandi þar sem of margir íbúar í viðkvæmri stöðu búa í sama húsnæðinu og hafa mjög takmarkað ferðafrelsi. Reykjanesbær hefur ekki vitneskju um starfsemi Útlendingastofnunar þar sem íbúar búsetuúrræðisins hafa ekki lögheimili í sveitarfélaginu.“
Aðeins þrjú sveitarfélög veita þjónustu
Einungis hafa náðst samningar milli Útlendingastofnunar og þriggja sveitarfélaga á Íslandi um þjónustu við umsækjendur um alþjóðlega vernd en þau eru Reykjavík, Hafnarfjörður og Reykjanesbær. Það er miður, því hægt er að líta á þetta sem samfélagslega skyldu og verkefnið væri í raun einfalt ef öll sveitarfélög á Íslandi tækju hlufallslegan þátt í því.
Hér í Reykjanesbæ hefur verið litið þannig á að það gæti alveg gengið að þjónusta þrjá, fjóra umsækjendur um alþjóðlega vernd á hverja þúsund íbúa og því væri sá þjónustusamningur sem Reykjanesbær er með fyrir 70 einstaklinga, ásættanlegur og viðráðanlegur.
Húsnæði tekið í notkun í óþökk sveitarfélagsins
Þörfin fyrir þessa þjónustu er hins vegar talsvert meiri en felst í þeim samningum sem Útlendingastofnun hefur við þessi þrjú sveitarfélög og til þess að mæta þessari miklu þörf tók stofnunin húsnæði á leigu á Ásbrú án samráðs við sveitarfélagið og í óþökk þess. Útlendingastofnun fer síðan fram á að sveitarfélagið taki að sér að þjónusta þá sem þar eru og munu verða í framtíðinni. Það gæti látið nærri að þar geti verið vistaðir um 100 einstaklingar. Þessari beiðni hafnaði velferðarráð Reykjanesbæjar á fundi þann 13. janúar síðastliðinn en Útlendingastofnun hefur í þrígang sent erindi þess efnis til sveitarfélagsins.
Það skortir ekki á vilja sveitarfélagsins til þess að gera vel í þessum málaflokki en alls ekki á þeim forsendum sem Útlendingastofnun leggur til.
Umsækjendum hrúgað saman í blokk
Reykjanesbær hefur allt frá árinu 2006 unnið að því að gera gamla varnarsvæðið að einum bæjarhluta Reykjanesbæjar og hefur sú vinna á köflum gengið ágætlega. Hins vegar hafa áskoranirnar verið margar og ímynd Ásbrúar sem samfélags er því miður ekki sterk. Ríkið stofnaði á sínum tíma sérstakt félag um þær eignir sem herinn skildi eftir, sem síðan hafa verið seldar fyrir vel á annan tug milljarða. Í stað þess að nýta þá fjármuni til uppbyggingar svæðisins voru þeir sogaðir inn í ríkissjóð og nýttir í önnur verkefni.
Þeir aðilar sem keyptu þessar eignir hafa síðan reynt að koma þeim í notkun með misjöfnum árangri og þar er talsvert til af auðu húsnæði; íbúðarhúsnæði, gistirými og húsnæði undir ýmis konar starfsemi. Þessa stöðu er Útlendingastofnun nú að nýta sér, með því að taka ónotað húsnæði til leigu og hrúga þar inn fólki sem margt hvert er að koma úr erfiðum aðstæðum og þarf því á sérstakri aðhlynningu að halda.
Reykjanesbær hefur margsinnis lýst yfir vilja til að koma til móts við Útlendingastofnun með stækkun á fyrirliggjandi þjónustusamningi en þá gegn því að Útlendingastofnun lýsi því yfir að ekki verði um frekari aukningu á Ásbrú að ræða. Því hefur Útlendingastofnun hafnað.
Staðan er því miður sú, að á meðan það er til laust húsnæði á Ásbrú og á meðan önnur sveitarfélög eru ekki tilbúin til samstarfs um þetta mikilvæga samfélagslega verkefni, mun stofnunin nýta sér stöðuna á Ásbrú og taka þar á leigu húsnæði undir þessa starfsemi í óþökk Reykjanesbæjar.
Reykjanesbær er fjölmenningabær
Íbúar með erlent ríkisfang eru fjölmargir í Reykjanesbæ og sveitarfélagið hefur lagt sig fram um að sinna þeim eins og kostur er. Einn þáttur í því var að ráða til sveitarfélagsins verkefnastjóra fjölmenningar. Sveitarfélagið hefur einnig lagt sig fram um að sinna þeim umsækjendum um alþjóðlega vernd sem það hefur tekið að sér að þjónusta en nauðsynlegt er að forðast það sem bent er á í áliti Nordregio, þ.e. að setja í sama húsnæði hóp fólks í viðkvæmri stöðu með ólíkan félagslegan bakgrunn.
Ríkið ber ábyrgð
Málefni umsækjenda um alþjóðlega vernd eiga heima hjá ríkinu, eða nánar tiltekið á borði dómsmálaráðherra. Þessi staða sem nú er uppi afhjúpar í raun þá staðreynd að ekki hefur verið tekið á þessum málum af hálfu ráðuneytisins.
Mín skoðun er sú að vinna þurfi að því setja á fót lagskipta móttökustöð fyrir umsækjendur um alþjóðlega vernd í nálægð við alþjóðaflugvöllinn í sátt og samstarfi við sveitarfélögin sem þar eru.
Það þarf að kosta miklu meira til í þennan málaflokk vegna þeirrar viðkvæmu stöðu sem margir umsækjenda eru í og láta af þessum þjösnaskap sem Útlendingastofnun, sem ríkisstofnun, virðist ætla að beita í samskiptum sínum við Reykjanesbæ.
Guðbrandur Einarsson,
forseti bæjarstjórnar Reykjanesbæjar og oddviti Beinnar leiðar.
