Vinnur að því að uppræta krabbamein

Grindvíkingurinn Guðmundur Vignir Helgason er stórmerkilegur náungi en hann hefur undanfarin tæp tuttugu ár búið í Glasgow þangað sem hann hélt árið 2003 til að afla sér doktorsmenntunar. Örlögin gripu í taumana, amor hitti hann í hjartastað þegar ítölsk kona, Francesca Pellicano, fangaði hjarta hans og þau hafa komið sér vel fyrir í Glasgow ásamt börnum sínum, Davíð og Elenu. Fjölskyldan skiptist á að halda jólin í Grindavík og í Pisa, þar sem fjölskylda Francescu býr. Fjölskyldan var í Grindavík síðustu jól en þar liggja rætur Vignis.

„Ég er alinn upp í Grindavík og gekk í grunnskólann, æfði fót- og körfubolta ásamt júdó. Ég fann fljótt að fótboltinn hentaði mér best svo ég valdi hann. Eftir grunnskólann fór ég í FS og útskrifaðist af náttúrufræðibraut fyrir jólin 1994 ef ég man rétt. Ég tók mér þá pásu frá námi, fór m.a. að vinna hjá frændum mínum í Stakkavík en það hafði ég gert nánast frá því að ég man eftir mér, bæði á sumrin og meðfram grunn- og framhaldsskólanámi. Svo bauðst mér að fara á fótboltastyrk til Bandaríkjanna í Auburn University og var þar í tæpt eitt ár en fann að það átti ekki alveg við mig og kom því heim. Svo fékk ég frábært tækifæri upp í hendurnar, kenndi 5. bekk við Grunnskóla Grindavíkur heilan vetur, sem var skemmtileg og góð reynsla.“

Stígvéla- og sloppulíffræði

Vignir vissi alltaf að hann myndi feta námsbrautina: „Þremur árum eftir stúdent skráði ég mig svo í Háskóla Íslands og nam líffræði. Til að byrja með var áhuginn meira á því sem við köllum „stígvéla-líffræði“ en þá er meira verið að stúdera vist- og dýrafræði, undir það síðasta fann ég að „sloppu-líffræðin“ var álíka spennandi, en hún snýst meira um frumu- og sameindalíffræði. Atvinnumöguleikarnir voru fleiri þeim megin, ekki síst vegna Íslenskrar erfðagreiningar og þar fékk ég vinnu að lokinni útskrift árið 2000 og vann í þrjú ár hjá Kára,“ segir Vignir.

„Stakkavíkurslátrarinn“

Fótboltinn tók mikið pláss í lífi Vignis öll námsárin en hann var gallharður varnarjaxl og gekk meira að segja undir nafninu „Stakkavíkurslátrarinn“: „Ég á rúma 100 leiki að baki í úrvalsdeild með Grindavík en á þessum árum vorum við með mjög gott lið, náðum hæst í þriðja sæti sem gaf Evrópusæti og það var mikil og góð reynsla. Undir það síðasta var ég farinn að glíma reglulega við meiðsli og sá í hvað stefndi varðandi næsta kafla í lífi mínu. Ákvað ég því að leggja skóna á hilluna fyrir tímabilið 2003 og ná að upplifa íslenskt sumar án fótboltasparks. Gaman frá því að segja að þetta er einmitt tímabilið sem Lee Sharpe kom til Grindavíkur, það dugði ekki minna til að fylla mitt skarð en við töldumst vera líkir á velli, hann bara örvfættur,“ segir Vignir kíminn.

Svo var haldið í víking – til Skotlands: „Þegar ég var að vinna hjá Íslenskri erfðagreiningu vann ég með frábæru fólki sem aðstoðaði mig við að sækja um doktorsnám víðsvegar um Evrópu, mest þó í Bretlandi. Svo fékk ég boð um stöðu með fullum námsstyrk hjá Beatson Institute for Cancer Research sem tengist Glasgow University og ákvað að þiggja boðið. Ég vissi fyrirfram að ég vildi mennta mig í einhverju tengdu sjúkdómum og fann eftir viðtalið að þarna lá áhugi minn og ég útskrifaðist með doktorsgráðu í krabbameinsrannsóknarfræðum fjórum árum síðar. Eftir útskrift bauðst mér svo að vinna áfram hjá háskólanum í Glasgow og hef einbeitt mér mest að frumulíffræði krabbameinsfrumna.“

Amor greip í taumana

Vignir hafði hugsað sér að flytjast aftur til Íslands að loknu doktorsnáminu en örlögin gripu í taumana: „Ég kynntist ítalskri konu sem var í sama námi og ég en hún er frá Sikiley en hafði búið í Pisa áður en hún fór í námið. Við sáum fljótlega að Glasgow hentaði okkur í raun vel, mest vegna atvinnumöguleika en þar erum við líka vel staðsett á milli Íslands og Pisa og lítið mál að fá flug á báða staði, bæði frá Glasgow og Edinborg. Við giftum okkur í Pisa árið 2009 en stuttu áður hafði Davíð Ari fæðst. Elena kom svo árið 2012 og leik er lokið á þeim vígvelli. Við höfum komið okkur mjög vel fyrir á besta stað í Glasgow og sjáum ekki fyrir okkur að flytja í bráð. Draumurinn er svo að eiga dvalarstað á Ítalíu og Íslandi þegar atvinnuferlinum lýkur,“ segir Vignir.

Vignir byrjaði eins og svo margir eftir doktorsnám, í svokallaðri „post-doc“-stöðu en eftir sex ár var hann kominn með eigin hóp sem hann stýrir: „Eftir námið réði ég mig í stöðu hjá háskólanum og fór meira að einbeita mér að hvítblæðisrannsóknum. Ég vann þá hjá Paul O’Gorman Leukaemia Research Centre en sótti svo um rannsóknarstyrk í eigin nafni árið 2013 og hef síðan þá verið að sækja um styrki til að byggja upp rannsóknarteymi sem verður orðið tólf manna hópur eftir áramót. Það hefur gengið mjög vel hjá okkur og var mér boðin stöðuhækkun sem prófessor við háskólann í ágúst 2022. Sjálfur þarf ég nokkuð reglulega að fara á ráðstefnur út um allan heim og eins að halda fyrirlestra. Maður þarf sífellt að vera vakandi fyrir nýjum straumum og það er nauðsynlegt að hitta alþjóðlegu kollegana af og til.“

Góðir hlutir gerast hægt

Baráttan við bölvaðan krabbann hefur fylgt mannkyninu frá örófi alda og það gengur alltaf betur og betur í baráttunni: „Það mun taka tíma að vinna algerlega bug á þessum vágesti en já, ég er bjartsýnn. Ef við horfum langt fram í tímann þá munum við finna endanlega lækningu á krabbameini en það mun ekki gerast á einni nóttu. Framfarirnar hafa verið mjög miklar á undanförnum árum og lyfin orðin miklu betri en þau voru, þau hægja mjög á útbreiðslu sjúkdómsins og í dag er krabbamein ekki alltaf sá dauðadómur og hann var fyrir mörgum árum. Sjúklingar geta lifað lengur en ég efa að til verði ein tafla sem læknar öll krabbamein, þau eru svo ólík svo það er ekki gott að fullyrða of mikið. Þegar vísindasamfélagið fær nægt fjármagn þá verður hægt að gera ótrúlega hluti, þetta mun bara allt saman taka tíma.“

Í dag er Vignir mest að einbeita sér að ákveðinni tegund hvítblæðiskrabbameins: „Það eru komin góð lyf sem halda því mjög vel niðri en enn er ekki búið að þróa meðferð sem læknar það alveg. Minn fókus á næstu árum fer í það verkefni, að taka þátt í að þróa lyf sem muni algjörlega útrýma þessari tegund krabbameins. Okkar rannsóknarstarf hefur gengið mjög vel og okkar hugmyndir hafa leitt til klínískrar rannsóknar þar sem ný lyfjablanda var prófuð. Það var mjög spennandi og auðvitað er það takmarkið, til framtíðar séð, að vinna leikinn!“

Vignir hvetur alla áhugasama til að láta slag standa

Í rannsókarteymi Vignis eru m.a. sex doktorsnemar. Vignir hefur auk þess tekið að sér að lesa yfir og meta verkefni doktorsnema og er tilbúinn að leiðbeina Íslendingum og í raun öllum sem hafa áhuga á doktorsnámi: „Ef fólk getur fengið styrk til að stunda svona nám þá get ég ekki annað en hiklaust mælt með þessu. Ég fékk allt doktorsnámið greitt af Krabbameinsrannsóknarfélagi Bretlands og var líka á smá launum svo ég þurfti ekki að taka námslán en allan styrkinn hefði mátt meta á um tuttugu milljónir, þegar tekinn er með efniskostnaður við rannsóknirnar, sem er talsverður. Ég vissi í raun ekki alveg hvað ég var að fara út í og fékk sem betur fer hjálp góðra manna sem voru að vinna með mér í Íslenskri erfðagreiningu. Þannig er andinn innan rannsókargeirans og er ég meira en til í að aðstoða hvern þann sem er í þessum hugleiðingum en að ýmsu þarf að huga, vali á háskóla o.s.frv. Bæði er ég á Facebook og það er líka hægt að finna mig innan Háskólans í Glasgow. Þetta er búin að vera frábært reynsla sem ég mæli eindregið með,“ sagði Dr. Guðmundur Vignir Helgason að lokum.