Dæmdir til að greiða tryggingafélagi bætur vegna bóta til tjónþola

Hæstiréttur Íslands hefur snúið við dómi héraðsdóms og dæmt Fiskþurrkun ehf. í Garði og Vátryggingafélag Íslands til að greiða Sjóvá-Almennum tryggingum hf. 1,7 milljónir króna, auk dráttarvaxta, auk 600.000 kr. í málskostnað, vegna endurkröfu á bótum til Marvíkur ehf. vegna sprengingar í fyrirtæki Fiskþurrkunar ehf. árið 1999. Héraðsdómur hafði áður sýknað Fiskþurrkun og VÍS af kröfum Sjóvár-Almennra trygginga hf.Sprenging varð í húsnæði Fiskþurrkunar ehf. vegna gasleka frá lyftara. Í sama húsi var Marvík ehf. með starfsemi sína og fékk Marvík tjón sitt bætt hjá Sjóvá/Almnennum, sem síðan krafði Fiskþurrkun ehf. á grundvelli laga um þá fjárhæð sem innt var af hendi til Marvíkur. Fiskþurrkun ehf. hafði ábyrgðartryggingu hjá Vátryggingafélagi Íslands, sem gerðist aðili að málinu samkvæmt samkomulagi málsaðila þar um. Stjórnandi lyftarans var talinn hafa sýnt gáleysi með því að skrúfa ekki fyrir gaskútinn eftir að hafa lagt tækinu í lok vinnudags og bar Fiskþurrkun skaðabótaábyrgð gagnvart Sjóvá/Almennum, sem öðlast hafði stöðu tjónþola, á þessari háttsemi starfsmanns Fiskþurrkunar. Með vísan til laga var Fiskþurrkun ehf. ekki talin komast undan bótaskyldu. Í samningi Fiskþurrkunar við VÍS um kaup á vátryggingu undanskildi VÍS sig ábyrgð á tjóni sem hlytist af eldsvoða. Ljóst þótti að tjón Marvíkur varð ekki vegna eldsvoða, svo sem það hugtak er skýrt í lögskýringargögnum, heldur við sprengingu. VÍS hafði ekki undanþegið sig ábyrgð vegna tjóns af völdum sprengingar, sem Fiskþurrkun bar skaðabótaábyrgð á. Samkvæmt því var VÍS skylt að bæta tjón Marvíkur og í samræmi við það var krafa Sjóvár/Almennra á hendur Fiskþurrkun og Vátryggingafélagi Íslands tekin til greina.
Dómsorð Hæstaréttar:
Stefndu, Fiskþurrkun ehf. og Vátryggingafélag Íslands hf., greiði óskipt áfrýjanda, Sjóvá-Almennum tryggingum hf., 1.700.000 krónur með dráttarvöxtum samkvæmt III. kafla vaxtalaga nr. 25/1987 frá 1. nóvember 2000 til 1. júlí 2001, en samkvæmt 1. mgr. 6. gr. laga nr. 38/2001 um vexti og verðtryggingu frá þeim degi til greiðsludags.
Stefndu greiði óskipt áfrýjanda samtals 600.000 krónur í málskostnað í héraði og fyrir Hæstarétti.




Dómur Héraðsdóms Reykjavíkur 27. nóvember 2001.

Mál þetta, sem dómtekið var 7. nóvember s.l., er höfðað með stefnu birtri 30. nóvember 2000.
Stefnandi er Sjóvá - Almennar tryggingar hf., kt. 701288-1738, Kringlunni 5, Reykjavík.
Stefndu eru Fiskþurrkun ehf., kt. 570887-1149, Skólabraut 11, Garði og Vá-trygg-inga-félag Íslands hf., kt. 690689-2009, Ármúla 3, Reykjavík.
Dómkröfur stefnanda eru þær að stefndu verði gert að greiða stefnanda kr. 1.700.000 ásamt dráttarvöxtum samkvæmt III. kafla vaxtalaga frá 1. nóvember 2000 til greiðsludags og málskostnað að skaðlausu.
Dómkröfur stefndu eru þær að þeir verði sýknaðir af öllum kröfum stefnanda og þeim tildæmdur málskostnaður úr hendi hans að mati dómsins.

Málavextir.
Málavextir eru þeir að mánudaginn 7. júní 1999 kl. 07:42 var lögreglunni í Kefla-vík tilkynnt um sprengingu sem orðið hefði í fyrirtækinu Fiskþurrkun ehf. við Skaga-braut í Garði. Mun stefndi Fiskþurrkun ehf. vera í norðurhluta húsnæðisins en fyrir-tækið Marvík ehf. í syðri hlutanum. Lögreglumenn fóru á vettvang ásamt starfsmanni Vinnu-eftirlits ríkisins. Segir í lögregluskýrslu að norðurveggur hússins hafi allur verið úr lagi genginn og þá hafi stór hluti þaksins verið horfinn að vestanverðu. Inni í hús-inu höfðu járnklæddir timburveggir fallið á vinnslutæki svo og milliveggur sem skildi fyrir-tækin að. Í lyftarageymslu voru þrír lyftarar, tveir rafmagnslyftarar og einn gas-lyftari með skráningarnúmerinu JL-2988. Veittu lögreglumenn því athygli að gaskútur aftan á gaslyftaranum var hélaður að neðan og var gasslangan laus frá kútnum. Starfs-maður stefnda Fiskþurrkunar skrúfaði fyrir kútinn meðan lögreglan var á vettvangi.
Í skýrslu Vinnueftirlitsins segir að af verksummerkjum megi ráða að sprengingin hafi orðið í lyftaraherberginu, en það var mjög illa farið, þaklaust, allir veggir meira og minna sprungnir út og aðliggjandi húsnæði verulega skemmt. Mun Jens S. Guðbergs-son, starfsmaður stefnda Fiskþurrkunar ehf., síðast hafa ekið lyftaranum á föstu-deg-inum og sagðist hann nokkuð viss um að hann hefði ekki skrúfað fyrir gaskútinn er hann lagði lyftaranum. Var um að ræða 11 kg gaskút og að mati Jens voru 7 til 9 kg eftir af gasi á kútnum þegar lyftaranum var lagt. Í skýrslunni segir enn fremur að ekki hafi orðið vart við ammoníakslykt á svæðinu og útiloki það ammoníakssprengingu. Þá segir að merki hafi verið um eld, þar sem timbur hafi sviðnað, plast bráðnað og kvikn-að hafi í pappírsrusli. Eldur hafi þó ekki gosið upp, enda hafi úðast vatn yfir sprengi-stað-inn úr vatnslögn sem hafi rofnað. Við skoðun á gaskútnum kom í ljós að slanga, sem liggur frá kútnum að brennslurými lyftarans, virðist hafa losnað af stút á tengi-búnaði gaskútsins. Á slöngunni mun hafa verið pressaður málmhólkur til að festa hana í stað hosuklemmu. Segir í skýrslunni að þrýstingur í slöngunni hafi aukist við það að lyftarinn var ekki í notkun. Loftræsting hafi verið í herberginu, bæði op með raf-knúinni viftu niður undir gólfi og loftop ofar á sama vegg, en loftdæling hafi ekki nægt til að soga gasið burt jafnóðum, en það bendi til þess að mati starfsmanns Vinnu-eftir-litsins að gasið hafi tæmst mjög ört úr kútnum. Þá segir í skýrslunni að hleðslu-tæki fyrir rafmagnslyftara og rafmótor í loftdælingu hafi verið í gangi. Þá hafi kæli-skápar verið í herberginu, en stjórntafla sjái um að kveikja og slökkva á þeim rafrænt. Sé neistamyndun frá rafbúnaði því möguleg.
Það var því mat starfsmanna Vinnueftirlits ríkisins að líklegasta skýring spreng-ing-arinnar hafi verið sú að festing slöngunnar við tengibúnað gaskútsins hafi verið farin að gefa sig af hristingi og öðru hnjaski við notkun tækisins. Þegar þrýstingur hafi auk-ist í slöngunni við að bruni hætti í mótor lyftarans hafi hún skroppið af tengibúnaði gas-kútsins og þar með hafi gasið streymt óhindrað út úr opnum kútnum. Neisti frá raf-búnaði hafi síðan kveikt í gasinu með framangreindum afleiðingum.
Fyrirtækið Marvík ehf. hafði vátryggingu hjá stefnanda sem bætti fyrirtækinu tjón þess með kr. 1.700.000. Er ekki ágreiningur um þá fjárhæð, en stefndu mótmæla drátt-arvaxtakröfu stefnanda frá fyrri tíma en dómsuppsögudegi.

Málsástæður og lagarök.
Stefnandi byggir á því að umrædd sprenging hafi orðið vegna vítaverðs gáleysis hjá stefnda og/eða starfsmanni hans. Hafi búnaður á gaskútnum verið ófullnægjandi, auk þess sem starfsmaður stefnda hafi gleymt að skrúfa fyrir gasið þegar hann gekk frá lyft-aranum á föstudeginum. Hafi þetta leitt til þess að sprenging hafi orðið með þeim af-leiðingum að Marvík ehf. hafi orðið fyrir verulegu eignatjóni á tækjum og búnaði. Beri stefndi Fiskþurrkun ehf. skaðabótaábyrgð á því samkvæmt almennu skaða-bóta-regl-unni og reglum um húsbóndaábyrgð. Þá er einnig byggt á því að bótaskylda stefnda byggi á hlutlægum ábyrgðarreglum, en búnaður sá er tjóninu olli hafi verið hættu-legur og til þess fallinn að valda tjóni væri fyllstu aðgæslu ekki gætt.
Stefnandi vísar til almennu skaðabótareglunnar, reglna um húsbóndaábyrgð at-vinnu-rekanda á starfsmönnum sínum og hlutlægrar ábyrgðarreglu skaðabótaréttar. Stefn-andi segist krefja stefndu um greiðslu á skaðabótum sem svari til þeirrar fjár-hæðar sem tjónþola hafi verið greidd á grundvelli skaðatryggingar og vísar í þeim efn-um til 22. gr. laga nr. 50/1993.
Stefndu byggja á því að skilyrði réttar stefnanda til endurkröfu á hendur stefnda Fiskþurrkun ehf. samkvæmt 22. gr. skaðabótalaga sé að hið stefnda fyrirtæki beri skaða-bótaábyrgð á tjóni Marvíkur ehf. Er sýknukrafa stefnda Fiskþurrkunar ehf. á því byggð að rekja megi tjónið til óhappatilviljunar en ekki til saknæms atferlis stefnda og/eða starfsmanns hans. Þá beri stefndi ekki bótaábyrgð eftir hlutlægum ábyrgð-ar-regl-um vegna hættulegs búnaðar eða hættulegrar starfsemi.
Stefndi Fiskþurrkun ehf. byggir á því að í sjálfu sér hafi verið ósaknæmt af starfs-manni stefnda að loka ekki fyrir gaskút lyftarans þegar hann gekk frá honum á föstu-deginum, þar sem hann gat ekki vitað né mátti vita að slangan milli gaskúts og brennslu-hólfs myndi losna af stút gaskútsins og gasið streyma úr kútnum. Þvert á móti hafi starfsmaðurinn mátt treysta því að slangan héldist föst eins og áður og ekkert gas gæti lekið úr kútnum, þó ekki væri lokað sérstaklega fyrir hann. Sé því ekki við starfs-mann-inn að sakast og þá hafi hann ekki sýnt af sér stórkostlegt gáleysi eins og stefn-andi haldi fram. Þá verði tjónið ekki rakið til saknæms atferlis annarra starfsmanna stefnda, en ekkert bendi til þess að þeim megi kenna um að slangan losnaði af tengi-bún-aði gaskútsins eða þeir hafi mátt varast það. Þá hafi búnaðurinn eða lyftarinn ekki verið hættulegur í skilningi skaðabótaréttar eða rekstur stefnda Fiskþurrkunar ehf. yfir-leitt. Því eigi regla um hlutlæga bótaábyrgð ekki við.
Stefndi Vátryggingafélag Íslands hf. byggir sýknukröfu sína á því að tjónstilvikið falli ekki undir ábyrgðartryggingu stefnda Fiskþurrkunar ehf. hjá félaginu með vísan til 6. gr. almennra skilmála tryggingarinnar. Segi berum orðum í 6. gr., sbr. 2. tl. skil-mál-anna, að vátryggingin taki ekki til tjóns sem hljótist af eldsvoða, en stefndi byggir á því að tjónið hafi hlotist af því að neisti kveikti í gasinu sem logaði þá upp og sprakk með fyrrgreindum afleiðingum. Varð laus eldur eða eldsvoði því orsakavaldur tjóns-ins, en með eldsvoða í skilningi vátryggingaréttar sé átt við það að eldur verði laus. Þar sem tjónið hafi hlotist af eldsvoða beri því að sýkna stefnda af öllum kröfum stefnanda.

Niðurstaða.
Í máli þessu er ekki ágreiningur milli aðila um örsök þess að umrætt tjón varð. Verður á því byggt að starfsmanni stefnda Fiskþurrkunar ehf. hafi láðst að skrúfa fyrir gas-kút lyftara eftir notkun föstudeginum áður en tjónið varð. Upplýst er og óumdeilt að slanga sem lá frá gaskútnum að brennslurými lyftarans losnaði af stút á tengibúnaði kúts-ins, en slangan var fest með pressuðum málmhólki, en ekki hosuklemmu. Máls-aðilar fallast á það álit starfsmanna Vinnueftirlits ríkisins að líklegasta skýring spreng-ing-arinnar hafi verið sú að festing slöngunnar við tengibúnað gaskútsins hafi verið farin að gefa sig af hristingi og öðru hnjaski við notkun tækisins. Þegar þrýstingur hafi aukist í slöngunni við að bruni hætti í mótor lyftarans hafi hún skroppið af tengibúnaði gas-kútsins og þar með hafi gasið streymt óhindrað út úr opnum kútnum. Neisti frá raf-búnaði hafi síðan kveikt í gasinu með framangreindum afleiðingum.
Ágreiningur aðila málsins snýst um það hvort stefnandi eigi endurkröfu á hendur stefnda Fiskþurrkun ehf. á grundvelli 22. gr. skaðabótalaga, en stefndi hafði frjálsa ábyrgð-artryggingu hjá hinu stefnda vátryggingafélagi. Er ágreiningur um það hvort rekja megi sprenginguna til ófullnægjandi búnaðar og vítaverðs gáleysis stefnda Fisk-þurrk-unar ehf. og/eða starfsmanns hans og stefndi beri því skaðabótaábyrgð á tjóninu eftir almennu skaðabótareglunni og reglum um húsbóndaábyrgð. Þá er ágreiningur um það hvort stefnda Fiskþurrkun ehf. beri hlutlæga ábyrgð á tjóninu, þar sem búnaðurinn sem tjóninu olli hafi verið hættulegur og til þess fallinn að valda tjóni.
Samkvæmt 1. mgr. 19. gr. skaðabótalaga stofnast skaðabótaréttur ekki vegna tjóns sem munatrygging eða rekstrarstöðvunartrygging tekur til nema hinn skaða-bóta-skyldi hafi valdið tjóninu af ásetningi eða stórfelldu gáleysi. Samkvæmt 22. gr. sömu laga öðlast vátryggingafélag rétt tjónþola á hendur hinum skaðabótaskylda, að svo miklu leyti sem það hefur greitt bætur, stofnist skaðabótaábyrgð vegna tjóns sem skaða-trygging tekur til.
Verði talið að stefnda Fiskþurrkun ehf. beri skaðabótaábyrgð á umræddu tjóni deila aðilar málsins um það hvort tjónstilvikið falli undir ábyrgðartryggingu stefnda hjá hinu stefnda vátryggingafélagi. Telur stefndi tjónið hafa hlotist af eldsvoða en sam-kvæmt skilmálum vátryggingarinnar tekur hún ekki til slíkra tilvika. Stefnandi byggði hins vegar á því við munnlegan flutning málsins að tjónið hafi hlotist af spreng-ingu en ekki eldsvoða, en tjón af völdum sprengingar sé ekki undanskilið í skil-málum hins stefnda vátryggingafélags.
Ekki er annað í ljós leitt í máli þessu en umræddur lyftari, sem knúinn var gasi, hafi starfað eðlilega fram að þeim tíma er tjónið varð. Þá hefur ekki verið sýnt fram á að starfsmönnum stefnda Fiskþurrkunar ehf. hafi verið ljóst að búnaði á gaskútnum hafi verið þannig háttað að hætta væri á gasleka ef ekki væri skrúfað fyrir gasið að notkun lokinni. Verður að telja að við eðlilega notkun og fullnægjandi umbúnað slöngu hafi ekki borið nauðsyn til að skrúfa fyrir gasið. Hins vegar verður að telja var-legra að hafa þann hátt á, enda virðist ekki hafa verið gert ráð fyrir að lyftarinn yrði not-aður fyrr en eftir helgina. Samkvæmt framansögðu verður því ekki fallist á að starfs-maður stefnda Fiskþurrkunar ehf. hafi sýnt af sér stórfellt eða vítavert gáleysi með því að láta undir höfuð leggjast að skrúfa fyrir gasið. Verður skaðabótaábyrgð stefnda því ekki byggð á þessari málsástæðu.
Eins og að framan var rakið var slangan fest við stút gaskútsins með pressuðum málm-hólki en ekki með hosuklemmu. Ekki verður ráðið af skýrslu Vinnueftirlits ríkis-ins að um ófullnægjandi búnað að þessu leyti hafi verið að ræða. Virðist röð til-viljana hafa leitt til þess að afleiðingarnar urðu þær sem hér er fjallað um, þ.e.a.s. að fest-ing slöngunnar hafi verið farin að gefa sig af hristingi og öðru hnjaski við notkun tæk-isins. Hafi þrýstingur aukist í slöngunni þegar bruni hætti í vél lyftarans og slangan þá skroppið af tengibúnaði sínum. Hafi gasið þá streymt óhindrað úr opnum kútnum og neisti frá rafbúnaði kveikt í því með fyrrgreindum afleiðingum. Það er mat dóms-ins að tjónið hafi orðið fyrir óhappatilviljun og ber stefndi Fiskþurrkun ehf. því ekki skaðabótaábyrgð á þeirri atburðarás er leiddi til tjónsins. Ber því að sýkna stefndu af öllum kröfum stefnanda í máli þessu.
Eftir atvikum þykir rétt að málskostnaður falli niður.
Hjörtur O. Aðalsteinsson, héraðsdómari kvað upp dóminn.

DÓMSORÐ:
Stefndu, Fiskþurrkun ehf. og Vátryggingafélag Íslands hf., skulu vera sýknir af öll-um kröfum stefnanda, Sjóvá – Almennra trygginga hf. í máli þessu.
Málskostnaður fellur niður.