Er nú borð fyrir báru að hefja útgerð?

Í þar síðustu viku var blaðaviðtal í Víkurfréttum við formann Útvegsmannafélags Suðurnesja, Þorstein Erlingsson, bæjarfulltrúa Sjálfstæðismanna í Reykjanesbæ. Höfundur fylltist bjartsýni eftir lestur viðtalsins því nú mátti ætla að ljós væri í myrkrinu til að hefja útgerð á vitrænum grunni. Eftir að hafa skundað á milli skipamiðlara sem bæði buðu báta með kvóta eða án kom í ljós við nánari skoðun að allt sat við það sama og verið hefur síðustu árin. Báturinn klár ef veðsetningar á eigur kaupanda væru nægilega tryggar og uppáskriftir ábyrgðaraðila fyrir því sem upp á vantaði. Þegar farið var ofan í saumana á því sem sölumaðurinn bauð og spurt hver væri arðsemi fjárfestinganna fyrir umstangið við sjóinn og með hliðsjón af skuldsetningunni, varð minna um svör. Vegna þessa óskar höfundur eftir raunhæfri rekstraáætlun hefðbundins vertíðarbáts (dagróðrabáts) sem hægt væri að styðjast við svo ungir menn jafnt og aðrir kaupendur gætu séð hvort hægt væri að hefja sjálfbæra útgerð í þessu margrómaða kvótakerfi.

Línuívilnun eða peningaívilnun?
Línuívilnun er hugsuð út á líkan hátt og línutvöföldunin var hér áður, þ.e.a.s. útgerðir fengu uppbót á úthlutaðan veiddan afla á línu og í því sambandi oft talað um tonn á móti tonni. Línutvöföldunin gaf líka af sér árvisst uppgrip í landi og ekki síst fyrir beitningarmenn. En svo fer oft fyrir góðum hugmyndum að þær eiga það til hverfa ofan í svelg skyndigróðahyggju og verða að engu. Og áður en nokkur uggði að sér var línutvöföldunin komin á boðstólana sem ný veisluhöld fyrir kvótagreifana. Nú óttast stórútgerðarmenn að línuívilnunin til smábátaútgerðanna verði til þess að smábátaútgerðarmenn fái að búa sér til reynslu innan þess kerfis sem síðar muni hljóta sömu örlög og línutvöföldunin forðum daga. Margur heldur mig sig. Ríkisstjórnin er tvístígandi í málinu að efna þetta kosningaloforð.

Hvað er að í íslenskum sjávarútvegi?
Íslenski fiskiskipaflotinn er mjög stór og afkastamikill í dag. Því er skiljanlegt upp að ákveðnu marki að skuldir útgerða séu verulegar, en hvað varð um þá hagræðingu og innstreymi sem kvótakerfið átti að gefa af sér? Gróðahyggjan á sér nefnilega margar systur. Þessar miklu umframskuldir eru tilkomnar vegna fjármögnunar kvótabraskkerfisins að stórum hluta og til að greiða fyrri eigendum út í hönd þau ímynduðu verðmæti sem þeim var úthlutað vegna veiðireynslu sinnar við fiskveiðar 3 síðustu árin á undan kvótakerfinu.
Og oftast voru það stórútgerðirnar sem keyptu þessa ímynd, kvótann og sitja nú eftir með skuldirnar á bakinu. Talið er að einstaklingar og einkahlutafélög tengd þeim séu búin að selja sig út úr greininni fyrir allt að 50 þúsund milljónir. Skipastóllinn hefur aldrei verið stærri og óumhverfisvænni vegna aukinnar notkunar á togveiðarfærum og eyða því meiri olíu á per kg. af fiski en áður þegar strandveiðiflotinn var við lýði. Fiskistofnarnir hafa ekki áður verið í svo langvarandi lægð eins og nú og sjá má dæmi um í skýrslum Hafrannsóknarstofnunar. Vaknar því sú spurning hvort skipin séu orðin of stór og afkastamikil og raski lífríkinu svo verulega að náttúran hafi ekki undan að endurnýja sig eða hafi ekki getu til þess vegna eyðileggingarinnar á hafsbotninum sem botnvörpurnar valda?

Um eignarhaldsrétt útgerðarfélaga á kvóta.
Lög nr. 38 1990 1. gr. „Nytjastofnar á Íslandsmiðum eru sameign íslensku þjóðarinnar. Markmið laga þessara er að stuðla að verndun og hagkvæmri nýtingu þeirra og tryggja með því trausta atvinnu og byggð í landinu. Úthlutun veiðiheimilda samkvæmt lögum þessum myndar ekki eignarrétt eða óafturkallanlegt forræði einstakra aðila yfir veiðiheimildum.”
Staðreyndin er að kvóta er úthlutað af breytilegum forsendum frá ári til árs til útgerðaraðila. Úthlutun fiskikvóta hefur alltaf verið í höndum sjávarútvegsráðherra, með hliðsjón af ráðleggingum Hafrannsóknarstofnunar, og hefur aldrei leikið vafi á um rétt hans til þeirra aðgerða. Umræða um eignarhald er því út úr kortinu því stöðug afskipti samfélagsins af þessum verðmætum er til staðar. Því getur hefðarréttur aldrei myndast um kvóta.
Í ofangreindu viðtali segir Þorsteinn: „Við útgerðarmenn höfum í gegnum árin tekið á okkur skerðingu til að byggja upp fiskistofnana og njóta þess. Það er búið að taka af okkur útgerðarmönnum 26% af þorskkvótanum frá því að kvótakerfið var fyrst sett á.”
Maður sem hefur fengið úthlutað þeirri sérstöðu að afla 10 tonna fyrir samfélagið og fær úthlutað eitt árið 9 tonnum hefur ekki orðið fyrir skerðingu á verðmætum heldur tekist á við þann áhættuhluta sem alltaf hefur fylgt sjávarútvegi t.d. minnkandi fiskgengd við landið. Þetta er jafn innbyggt í sjávarútveginn og andrúmsloftið er umhverfi okkar. Sá sami hefur ekki heldur hlotnast happdrættisvinningur þegar árið þar á eftir færir honum til verks að afla 11 tonna í formi kvóta fyrir samfélagið. Tilkall til þessa viðauka er ekkert frekar hans en samfélagsins því yfirráðin yfir auðlindinni kemur frá þeim sem úthlutar í nafni þjóðarinnar og er kosinn til þess af almenningi.
Ég held við höfum eytt alltof miklum krafti og tíma í baráttuna um það hver á að veiða og hver telji sig kvótann eiga. Eins og segir hér að ofan í 1 grein laga um stjórn fiskveiða er kvótinn eign þjóðarinnar og þannig hefur það verið síðan þetta kerfi kom á og svo skal vera um auðlind okkar alla tíð.

Það er ekki vel ígrundað hjá hæstvirtum sjávarútvegsráðherra sem segir að það komi vel til greina að heimamenn kaupi útgerðirnar aftur, vegna þess að þegar kvótakerfið var sett á fengu útgerðirnar þennan kvóta til afnota fyrir óverulegt gjald en ekki til eignar. Þess vegna er ekki hægt að selja það sem menn hafa aldrei eignast þ.e.a.s. veiðiheimildirnar. Þau kaup hins vegar manna á milli í gegnum tíðina á þessum ímyndum verðmæta í kvótalíkingu, varðar okkur samfélaginu ekkert um. Þeir gerðu þessi viðskipti sín á milli, án samráðs við þjóðfélagið, gegn vilja settra laga og því alfarið á þeirra ábyrgð.

Þar sem við erum veiðisamfélag er byggðastefna í raun sú leið til að viðhalda og auka velferð okkar hér á landi. Til þess að mögulegt sé að fylgja því eftir verða íbúar byggðarlaganna að njóta þeirra auðlinda sem þeim standa næst. Ekki hvað síst á ég hér við um byggðarlögin við sjávarsíðuna.
Það ljós í myrkrinu sem ég sé hvað skærast fyrir samfélagið og hinar dreifðu byggðir er að byrja á sóknardagakerfi með veiðarfærastýringu sem allra fyrst á smæstu skipunum, þeim sem eru með kyrrstæð veiðarfæri (hér er átt við smábátaflotann og stærri dagróðrabáta). Úthlutaðir sóknardagar bátanna verða að vera með öllu óseljanlegir. Ég tel þetta vera fyrstu aðgerð til að komast út úr kvótabraskkerfinu. Þá færi strax að færast líf í hafnir og bryggjur landsins.

Baldvin Nielsen Reykjanesbæ.