Stærsta endurvinnsluverkefni Íslandssögunnar
Endurnýting húsnæðis, á kostnað þess að byggja nýtt húsnæði, getur haft gríðarlega jákvæð umhverfisleg áhrif. Í ljósi þess má segja að endursköpun herstöðvar Bandaríkjahers, sem á sér nú stað á Ásbrú í Reykjanesbæ, sé eitt stærsta og hagkvæmasta endurvinnsluverkefni Íslandssögunnar auk þess sem verkefnið í heild er umhverfisvænt, gjaldeyrissparandi og þjóðhagslega hagkvæmt á allan máta. Þetta má lesa út úr niðurstöðum nýlegrar meistararitgerðar Óla Þórs Magnússonar byggingarverkfræðings við verkfræðideild Háskóla Íslands. Óli Þór á og rekur OMR, verkfræðistofu, sem er með aðstöðu í fyrirtækjahótelinu í Eldvörpum.
Í september 2006 yfirgaf Bandaríkjaher varnarstöð sína á Reykjanesi og ríkisstjórn Íslands stofnaði Þróunarfélag Keflavíkurflugvallar ehf. (Kadeco) til að koma eignum á svæðinu í borgaraleg not. Kadeco tók þá ákvörðun að þróa svæðið markvisst frá byrjun sem samfélag frumkvöðla, fræða og atvinnulífs undir heitinu „Ásbrú“ og er þar nú þegar fjöldi spennandi nýsköpunarverkefna í þróun. Helstu verkefnin eru menntafyrirtækið Keilir, háskólagarðar, frumkvöðlasetur, sjúkrahús fyrir heilsuferðamenn og gagnaver.
Í samvinnu við Óla Þór Magnússon byggingarverkfræðing hjá OMR verkfræðistofu var þróuð aðferðafræði við standsetningu á fyrirliggjandi húsnæði byggð á endurnýtingarsjónarmiðum. Markmið aðferðafræðinnar er að endurnýta og oft endurskilgreina húsnæði og byggingarefni í húsnæðinu. Þeir sem sjá um hönnun og verkumsjón reyna ávallt að finna og þróa ódýrar lausnir við að endurnýta og lagfæra það byggingarefni sem fyrir er í byggingunni frekar en að kaupa ný aðföng. Þessi nálgun á verklegar framkvæmdir gaf KADECO, og síðar Keili, kost á að fara í framkvæmdir sem ekki hefðu farið af stað ef notast hefði verið við dýrari og hefðbundnari nálganir við framkvæmdir.
Meiri vinna og minni innkaup
Nýlega varði Óli Þór meistararitgerð við verkfræðideild Háskóla Íslands þar sem hann sýnir að þegar aðferðafræðinni er beitt gerist tvennt: Framkvæmdakostnaður verður töluvert hagstæðari en við hefðbundnar framkvæmdaleiðir og ekki er notaður nema lítill hluti af því nýja byggingarefni (mælt í þyngd) sem þarf á að halda við heildarendurnýjun. Ennfremur verður, þegar þessari aðferðafræði er beitt, vinnuliður hærra hlutfall af kostnaði eða 70%–80% af framkvæmdakostnaði (vinna á móti byggingarefni), en við hefðbundnar leiðir. Þetta hærra hlutfall vinnuliðar leiðir af sér meiri vinnu fyrir iðnaðarmenn og minni innkaup á byggingarefnum sem oftast eru innflutt.
„Þessi ritgerð fjallar um greiningu á fjárhagslegri og umhverfislegri hagkvæmni, aðferðafræði sem snýr að endurnýtingu á húsnæði og byggingarefnum. Hönnunar- og framkvæmdafræðin á bak við aðferðafræðina er kynnt og arðsemislíkan er notað til að meta fjárhagslega hagkvæmni,“ segir Óli Þór í samtali við blaðið.
„Arðsemi fjárfestingar verður samt að skoða út frá víðtækari þáttum eins og umhverfissjónarmiðum og því eru kynnt í ritgerðinni jákvæð umhverfisáhrif þess að endurnýta húsnæði og byggingarefni“.
Umtalsverður fjárhagslegur ávinningur
Kynnt eru verkefni sem unnin hafa verið á Ásbrú með þessari aðferðafræði og litið til sambærilegra verkefna erlendis. Standsetning Keilis á húsnæðinu Grænásbraut 910 á Ásbrú er notuð sem rannsóknardæmi til að sýna hvernig hægt sé að meta hagkvæmni aðferðafræðinnar. Niðurstaða verkefnisins er sú að fjárhagslegur ávinningur Keilis af því að endurnýta fyrirliggjandi byggingu og byggingarefni, með þeirri aðferðafræði sem kynnt er í þessari ritgerð, var umtalsverður á móti samanburðarkostum. Ennfremur kemur fram að framkvæmdatími er umtalsvert styttri og að endurnýta húsnæði og byggingarefni er bæði umhverfislega og þjóðhagslega hagkvæmt.
Í verkefnum á Ásbrú hefur verið reynt að nýta allt það byggingarefni sem fyrir er á staðnum. Við endurnýjun á skólahúsnæðinu var t.a.m. notað byggingarefni sem féll til þegar gömul bygging sem áður hýsti kirkju Varnarliðsins var rifin. Einnig féll til mikið af efni þegar rifið var innan úr sjúkrahúsinu. Úr gömlu kirkjunni var meðal annars notast við einangrun og frá sjúkrahúsinu komu loftaplötur og hurðir, svo eitthvað sé nefnt. Það sem verður afgangs af nýtilegum efnum er svo sett í geymslur á Ásbrú og nýtt í næstu framkvæmdir.
Það sem helst kemur nýtt inn í byggingar á Ásbrú eru gólfefni og raflagnir. Og gólfefnin eru íslensk og eru íslenskur náttúrusteinn sem skolað hefur undan Vatnajökli í árþúsundir og svo slípast til í fjörunni austan Hafnar í Hornafirði.
Aðferðafræðin utan Ásbrúar?
Meðal annars kom fram í ritgerðinni og viðtalinu við Óla Þór að fram til þessa hefur tíðkast að reistar séu nýjar byggingar fyrir starfsemi sem þarfnast húsnæðis. Iðulega hefur verið byrjað á hönnun og framkvæmdum án þess að þarfir og greiðslugeta væru kannaðar til hlítar. Hönnun og framkvæmd byrjar með hreinu borði, hægt að skilgreina þarfir og óskir um aðstöðu án nokkurra takmarkana og hönnunin getur farið fram að verulegu leyti án sérstakra skorða, annarra en skipulagsákvæða og krafna í reglugerðum. Það hefur mikinn kostnað í för með sér að fara í nýframkvæmdir í hverfum varðandi t.d. veitur, vegtengingar og grunnþjónustu. Mikið er til af húseignum í landinu og augljóslega þarf að nýta þær sem best.
Því mætti velta því fyrir sér hvort ekki væri vænlegri kostur að endurnýta og byggja upp gömul svæði og byggingar með þessari aðferðafræði. Oft eru bestu svæðin í rótgrónum hverfum kringum miðbæi og hafnir. Þetta eru oft gömul fiskvinnsluhús, iðnaðarhús og verksmiðjur sem þjóna ekki lengur hlutverki sínu og standa auðar. Athuga mætti hvort ekki sé hægt að laga nýja starfsemi að fyrirliggjandi skipulagi m.t.t. endurnýtingar á hverfum og húsnæði eins og kynnt var í þessari ritgerð og dæmi er um bæði á Ásbrú og erlendis. Þessi starfsemi gæti t.d. verið tengd skólastarfi, listalífi, fyrirtækjarekstri, sprota- og frumkvöðlastarfi eða lista- og námsmannaíbúðum. Áhugavert væri að velta því fyrir sér hvort þessa aðferðafræði sem KADECO og Keilir hafa tileinkað sér með endurnýtingu á fyrirliggjandi húsnæði og endurnýtingu á byggingarefni, mætti nota á öðrum svæðum en á Ásbrú. Þó að ekki sé öruggt að þessi aðferðafræði eigi við utan Ásbrúar væri áhugavert að skoða þennan möguleika m.t.t. hagkvæmni og umhverfisvænni framkvæmda.
En til að hægt sé að fara í framkvæmdir með þessa aðferðafræði að leiðarljósi við að endurnýta bæði skipulag og byggingarefni, þurfa hagsmunaaðilar að hafa jafn opið hugarfar og t.d. forsvarsmenn KADECO og síðan Keilis höfðu varðandi nálgun á breytingar á húsnæði sínu. Hér er átt við að hverfa frá hefðbundnum lausnum við að nálgast framkvæmdina og hugsa hönnun og framkvæmd upp á nýtt með það að leiðarljósi að huga að því hvað nauðsynlegt er og byggja síðan ofan á það.
Í ritgerð Óla Þórs er sýnt fram á það með ítarlegum hætti hversu hagkvæm endurvinnsluleiðin var í tilviki skólabyggingar Keilis. Sýnt var fram á að raunframkvæmdin að endurnýta bæði húsnæðið og byggingarefni var bæði fjárhagslega og umhverfislega hagkvæm á mót þess að Keilir hefði valið að fara hefðbundnar leiðir við að koma starfsemi sinni undir einn hatt.
Með því að fara endurvinnsluleiðina er einnig hægt að skapa fleiri mönnum vinnu, þ.e. hlutfall vinnulauna er hærra á móti efniskaupum. Þá sparast gjaldeyrir og framkvæmdin er þjóðhagslega hagkvæm. Óli Þór segir að reynt sé að lágmarka kostnað við mannvirkið en breytingarnar séu þó smekklegar. Horft sé til þess að rekstraraðilar geti notað kostnaðinn frekar í innra starf.
