Þegar Jamestown strandaði við Hafnir

Í Suðurnesjaannál séra Sigurðar B. Sívertsens er strand Jamestowns talið til „stórtíðinda“ ársins 1881. Skipið var sagt afar stórt farmskip: „Svo var allt stórkostlegt á tröllskipi þessu, að mikilli furðu gegndi, og svo að menn hefðu eigi trúað, ef þeir hefðu eigi sjálfir séð.“ Til dæmis væru þrjú akkerin afar stór, allt að 100 skippund, en hið fjórða var minna. Þegar menn komust loks um borð í Jamestown á fjórða degi eftir strandið gátu þeir skoðað herlegheitin og gert sér enn betur grein fyrir stærð þess. Lengdin var nú mæld nákvæmar en áður og reyndist vera 360 fet eða 109,7 metrar. Ekki verður betur séð en að sú mæling hafi verið sjálft skipið utan bugspjótsins — sem er stöng fram úr stafni seglskipa og er fremsti hluti reiðans. Þar eru fremstu seglin fest. Breiddin var 65 fet eða 19,8 metrar. Til viðmiðunar má nefna að knattspyrnuvöllurinn í Laugardal er 105 metrar á lengd. Í ljósi þessara mælinga og ætlaðrar dýptar, sem var 20 álnir að mati heimamanna, mun Jamestown hafa verið um 4.000 tonn að stærð, sé tekið mið af mælingum skipa í dag, en um 2.000 tonn eftir mælingum á þessum tíma. Til samanburðar má nefna að landsmálablaðið Þjóðólfur greindi svo frá um miðjan júlí 1881 að hingað hefði komið gríðarstórt barkskip Roberts Slimons kaupmanns en það skip var um 600 tonn eða innan við þriðjungur af stærð Jamestowns.

Þegar skipið rak upp í klappir varð af mikill hnykkur svo að eitthvað hlaut undan að láta. Skipið hafði verið þriggja mastra en hið aftasta þeirra var farið. Síðar kom í ljós að skipverjar höfðu fellt mastrið og látið það falla í sjóinn. Toppurinn á miðmastrinu brotnaði í tvennt við strandið og féll efri hluti þess niður á dekkið. Menn vildu mæla mastrið ásamt toppnum og töldu að því loknu að það hefði verið rúmir 30 metrar á hæð. Á þilfarinu voru tvö hús. Annað þeirra var fyrir aftan fremsta mastrið, um það bil 20 metrar að lengd, með um tuttugu misstórum herbergjum til beggja handa en í miðju hússins var breiður gangur sem var trúlega bæði eldhús og matsalur. Hitt húsið, sem stóð aftan við aftasta mastrið, var mun íburðarmeira og vandaðra. Þar voru átta herbergi, skreytt með póleruðum og útskornum mahóníviði. Nokkra furðu vakti að þar fannst bæði kven- og barnsfatnaður. Farið hafði verið ránshendi um skipið og það rúið öllum búnaði sem hægt hefur verið að hafa á brott. Þá höfðu miklar skemmdir verið unnar á þessum annars fallegu vistarverum og öll milligjörð var brotin. Aftast á skipinu var nokkurs konar kassi sem náði þvert yfir skipið og um það bil fjóra metra fram á dekkið. Það mun hafa verið matargeymsla skipsins. Þar var úldið kjöt og urmull af risavöxnum rottum.

Voru gersemar um borð?

Við nánari skoðun kom í ljós að í geymslunni hafði verið fleira en matur. Þarna lágu um allt ótrúleg verðmæti sem fæstir mannanna höfðu áður séð. Þar mætti nefna ýmiss konar koparvarning, svo sem skrúfur, nagla, lamir, hurðarhúna og læsingar. Menn töldu líklegt að þarna gætu verið fleiri gersemar, ef til vill verkfæri, því að margt gat hafa falist undir úldnu kjötinu eða draslinu sem þangað hafði borist. Þrátt fyrir löngun til að skoða þetta betur ákváðu hinir forvitnu bændur að láta hálfdekkið bíða og freista þess heldur að kanna eiginlegan farm skipsins.

Möstrin voru mikil bákn en fremsta og aftasta mastrið, sem var horfið að mestu, voru úr harðviði og heilu tré. Margir dáðust að þessum viði og ágirntust hann. Var talað um að með ólíkindum væri hve bein og hávaxin trén gætu orðið.10 Miðmastrið var aftur á móti samsett úr mörgum trjám sem spennt voru saman með átján um það bil tíu sentimetra breiðum járngjörðum með reglulegu millibili upp mastrið allt að toppstykkinu. Neðst var mastrið óskaplega svert, svo mjög að tveir menn, sem báðir voru mjög hávaxnir, náðu rétt að snertast með fingurgómunum þar sem þeir stóðu á efsta dekkinu og föðmuðu mastrið hvor á móti öðrum. Talað var um að það væri tveir feðmingar að sverleika. Möstrin hafa staðið á kili skipsins eins og ávallt er, svo að neðsti hlutinn mun því líklega hafa verið allnokkru sverari.

Lestaropin voru þrjú og vantaði lúgur á þau öll og því blasti farmurinn við öllum þeim sem um borð komu. Skipið var fullt af timbri! Eða eins og menn sögðu: tómt timbur. Svo vel hafði verið gengið frá viðnum og honum svo kunnáttusamlega pakkað að engin hreyfing hafði orðið á farminum í veltingnum. Ekki fór á milli mála að þetta var mikill hvalreki.

Viðurinn um borð

Viðurinn um borð í Jamestown var fura eða Döglingsviður (e. Douglas-fir). Þessi tré eru að jafnaði um frá 50 til 65 metrar á hæð og þvermálið er 1 til 2 metrar. Til eru dæmi þess að hæð þessara trjáa nái allt að 100 metrum og þá verður þvermálið allt að 5 metrum með greina- og kvistfría 25 til 50 metra stofna. Úr þessu efni er hægt að framleiða stórar efnisstærðir af gegnheilu kvistfríu efni ásamt flatskornum og „skrælluðum“ spæni. Á Íslandi hefur döglingsviður í seinni tíð verið mest notaður í innihurðir og innréttingar, glugga og útihurðir. Annars staðar er hann notaður í gólf og burðarbita. Ástæðan fyrir valinu á döglingsviði í glugga og útihurðir hér á landi er sú að tréð er beinvaxið og það vindur sig lítið í þurrkun og er því auðvelt í vinnslu. Döglingsviður er „ríkistré“ Óregon í Bandaríkjunum og kallast þessi tegund því oftast Oregon Pine á verslunarmáli.

Hvernig leit seglskipið Jamestown út?

Ekki er vitað hvernig seglskipið Jamestown leit út því að ekki hafa fundist myndir af því. Skipið hér að neðan, Bræðurnir þrír eða The Three Brothers, var svipað af stærð og Jamestown eða 101 metri að lengd. Það skip var á meðal stærstu seglskipa heims á sínum tíma en það var sjósett í New York–ríki árið 1857.

Á þilfarinu má sjá vistarverur líkar þeim sem voru á Jamestown, skipstjórinn og aðrir yfirmenn munu hafa verið í aftara húsinu en hásetarnir í hinu fremra. Fremra húsið er stórt og hefur vísast einnig verið fyrir farþega sem flykktust til Vesturheims á þessum tíma. Eldunaraðstaða mun hafa verið í báðum húsunum því að ekki er líklegt að yfirmennirnir hafi verið á sama fæði og aðrir. Ljóst er að ekki var fyrir lofthrædda eða deiga menn að fara upp í reiða á svona skipum, á Jamestown var miðmastrið um 30 metrar á hæð. Til samanburðar má nefna að Hallgrímskirkjuturn er 74,5 metrar á hæð. Fólk getur gert sér í hugarlund hvernig það hefur verið í vondum veðrum að fara upp í mastur þar sem ekkert var til að halda sér í annað en seglið sjálft. Margir menn drógu saman upp seglið, höfðu allir sama bandið til að standa á og var það hið eina sem hélt þeim uppi. Enginn lifði af að missa takið og þá gilti einu hvort hann féll í hafið eða á dekkið.