Vinna á fordómum gegn geðröskun

Geðfatlaðir og aðrir sem eiga við geðræn vandamál að stríða eiga oft í erfiðleikum með að fóta sig í samfélaginu. Þeim er hættara við félagsleg einangrun sem getur leitt til vítahrings. Til þess að sporna við því er nauðsynlegt að til séu samfélagsleg úrræði s.s. dagvist og þjálfun, liðveisla ofl.
Almennt hugsum við yfirleitt meira um líkamlega hreysti en geðræna eða andlega líðan okkar. Auk þess þykir ekki jafn sjálfsagt að ræða geðræn áföll, vandamál og sjúkdóma eins og líkamlega kvilla.
Geðraskanir hafa löngum verið feimnismál í opinberri umræðu, en undanfarin misseri hafa Geðhjálp og fleiri aðilar gert átak í því að lyfta hulunni af þessum málum. Ein þeirra lausna sem er í boði fyrir geðfatlaða á Suðurnesjum er Björgin, athvarf sem er staðsett í Sjálfsbjargarhúsinu við Fitjabraut 6 í Njarðvík. Björgin var opnuð í febrúar 2005og hefur starfsemin sífellt verið að eflast á því rúma ári sem athvarfið hefur verið starfrækt. Björgin er samstarfsverkefni Svæðisskrifstofu málefna fatlaðra, Sjálfsbjargar á Suðurnesjum og félagsþjónustu Reykjanesbæjar, en Reykjanesbær leggur mest til rekstursins.

Í Björginni geta þeir sem eiga við geðraskanir að stríða komið saman og haft ýmislegt fyrir stafni. Einstaklingum sem leita skjóls í Björginni hefur fjölgað jafnt og þétt undanfarna mánuði og eru nú um 20 fastagestir, eða félagar eins og þau kalla sig. Að jafnaði koma 14 félagar í Björgina daglega á þeim tíma sem opið er frá kl. 10 kl. 16. Í boði er ýmis handavinna, gönguferðir, tónlist, spil, ferðir á kaffihús, listasöfn og fleira auk þess sem boðið er upp á heitan mat í hádeginu og bað- og þvotta aðstöðu. Við skipulag starfseminnar er viðhaft „notendasamráð“ og áhersla lögð á að allir njóti sín. „Það eru margir sem átta sig ekki á því í hverju geðfötlun felst,“ segir Ragnheiður Sif Gunnarsdóttir, forstöðumaður Bjargarinnar, í samtali við Víkurfréttir. „Í því felast alls konar geðrænir kvillar, eins og t.d. átraskanir, þunglyndi, kvíði, ýmisskonar fælni, geðhvörf, geðklofi og fl. Geðraskanir hafa ýmis birtingarform og er mjög mismunandi hvernig þetta leggst á einstaklinga, en versta afleiðing geðraskana eru sjálfsvíg og er það m.a. okkar að reyna sporna við þeim en það getum við gert t.d. gert með því að hafa úrræði úti í samfélaginu fyrir geðfatlaða, einnig með því að opna umræðuna um mikilvægi geðheilbrigðismála. Margir halda að þeir þurfi að hafa einhverja greiningu til að koma til okkar, en svo er að sjálfsögðu ekki. Við viljum einfaldlega að fólk viti af okkur og viti að það getur snúið sér til okkar ef því líður illa. Þannig má segja að við séum í eins konar forvarnarhlutverki líka.“

Sjálfshjálparhópar
Á hverju fimmtudagskvöldi kl. 20 í Björginni hittist hópur fólks með ýmis geðræn vandamál. Þar getur fólk hitt aðra sem eru að kljást við svipuð vandamál og deilt. Þannig reynslu sinni. Það er einnig hópur aðstandenda sem hittist fyrsta þriðjudag í mánuði og deilir þannig sinni reynslu. Það eru allir velkominir að koma og kynna sér þessa hópa.
Samkvæmt upplýsingum frá Lýðheilsustöð eru geðrænir kvillar afar algengir og eru jafnan um 50.000 Íslendingar sem kljást við einhverskonar geðraskanir.
Ragnheiður segir afar mikilvægt að þeir sem þjáist af geðröskun eigi sér samastað til að leita til þegar þrengir að andlegri líðan. „Björgin getur reynst vel einstaklingum sem líður illa á einhvern hátt, vantar fastan punkt í tilveruna eða eru að reyna að ná tökum á sjálfum sér og lífi sínu. Þunglyndi getur aukist við einveru og því er félagsskapurinn sem fólkið veitir hvort öðru í Björginni svo mikils virði. Oft og tíðum er Björgin jafnvel eina ástæðan sem margir hafa fyrir að fara á fætur á morgnanna.“

Engin geðdeild á Suðurnesjum
Engin geðdeild er hér á Suðurnesjum sem stendur og þurfa þeir sem þarfnast geðlæknisþjónustu að fara til Reykjavíkur. Það segir Ragnheiður ótækt með öllu þar sem viðkomandi einstaklingar séu margir ekki í ástandi til að ferðast þessa leið. „Hérna á Suðurnesjum eru jafnmargir sem sækja göngudeildar þjónustu til Reykjavíkur og þeir sem koma á göngudeildina á Akureyri, en þar er geðlæknisþjónusta. Það er því ljóst að þörfin er mikil hér á Suðurnesjum.“
Björgin og fleiri svipaðar starfsstöðvar geta gegnt lykilhlutverki í lífi geðfatlaðra og eru líklegar til að koma í veg fyrir stofnanainnlagnir sem eru kostnaðarsamasta úrræðið í þessum málaflokki.
Ragnheiður segir Björgina hafa boðið stofnunum upp á samvinnu um að þeir sem útskrifast af geðdeildum komi í dagþjónustu í Björgina. „Þannig getur Björgin verið eins konar brú fyrir geðfatlaða út í lífið aftur. “ segir Ragnheiður. Kynningarstarfið hefur gengið vel eins og sést á gestaaukningu, en betur má ef duga skal.

Notendasamráð
Ragnheiður segir afar lærdómsríkt að vinna með þeim einstaklingum ,,félögum“ sem sækja athvarfið. Starfsmenn og félagar í Björginni taka alltaf vel á móti nýjum gestum og segir Ragnheiður að mikið sé lagt upp úr því að viðkomandi finni að hann er velkominn og áhersla lögð á að hann komi aftur. Einn þáttur í því er að félagar taki virkan þátt í daglegum störfum athvarfsins, t.a.m. heimilisstörfum. „Þau hjálpa okkur líka við að kynna starfið út á við og taka þannig vissa ábyrgð á starfinu. Eitt af okkar aðalmarkmiðum er að vinna á fordómum í samfélaginu og það gerum við best með því að starfsemin og félagar séu sem sýnilegast. Undanfarin misseri hefur mér fundist sem vakning hafi orðið í umræðunni. Almenningur virðist vera meðvitaðri um mikilvægi þess að hugsa um geðheilsuna, en það hefur sýnt sig að t.d. getur mikil streita, álag eða áfall verið kveikjan að geðrænum erfiðleikum.“

Starfið í Björginni hefur verið að eflast undanfarið eins og áður sagði, en nýlega var hálfu stöðugildi bætt við athvarfið. Ragnheiður segir það þó ekki nægja m.v. þann fjölda sem sækir athvarfið daglega. Framundan er að leita eftir stuðningi við Björgina meðal fyrirtækja og stofnana á svæðinu og vonar Ragnheiður að þeim verði vel tekið.
Meðal þess sem er á döfinni hjá Björginni er að opna heimasíðu athvarfsins, þar sem hægt verður að nálgast upplýsingar um starfið og senda inn fyrirspurnir um allt sem við kemur Björginni og geðröskunum.