Oft verið nærri því að blotna í skóna

Árið 1995 tók ég viðtal fyrir 60 ára afmælisrit Björgunarsveitarinnar Ægis. Viðtalið var við Guðna Ingimundarson, Guðna á trukknum. Það hefur alltaf verið ævintýraljómi yfir Guðna og þetta viðtal er eitt af mínum uppáhalds viðtölum, þar sem Guðni segir frá ævintýrum sem hann og Guðmundur bróðir hans lentu í þegar þeir unnu að verðmætabjörgun úr strönduðum skipum á Garðskaga og Reykjanesi. Afmælisritið var í litlu upplagi og því ástæða til að birta viðtalið aftur hér, 18 árum eftir að það var tekið.
Hilmar Bragi Bárðarson, ritstjóri Suður með sjó.

Guðna Ingimundarson þekkja allir Garðmenn. Hann er þjóðsagnarpersóna í lifanda lífi. Guðni hefur tekið sér ýmislegt fyrir hendur um dagana og oftar en ekki á trukknum með bómuna. Gemsinn er búinn að snúast í gegnum árin og á dögunum missti aðkomumaður, sem hafði verið hér í Garðinum fyrir áratugum, það út úr sér; „Er þessi ennþá á ferðinni“. Við hittum Guðna að máli í bílskúrnum að Borgartúni. Þetta er aðeins meira en bílskúr því þarna hefur Guðni gert upp fjöldann allan af gömlum vélum sem eru eins og nýjar og fara allar í gang við fyrsta snúning. Guðni samþykkti viðtal og því var blaðamanni og fylgdarmanni hans, Ásgeiri Hjálmarssyni boðið í kaffi.

Skelkaður skipstjóri missti flutningaskip í Flösina

Það er ekki komið að tómum brunninum þegar Guðni er annars vegar og þar sem hægt væri að skrifa heila bók um það sem á daga Guðna hefur drifið var ákveðið að tala um skipsströnd og ævintýrin í kringum þau.

Eitt stærsta skipið sem strandaði hér í Garðinum á öldinni [sem leið] var flutningaskipið Hontenströmm. Það var í flutningum fyrir breska herinn og var að koma með kox til landsins. Guðni man vel eftir öllum aðdragandanum að strandinu og söguna í kringum skipið. Gefum Guðna orðið:

„Þetta var á vertíðinni 1943 og á þeim tíma sem skipin sigldu með öll ljós slökkt útaf stríðinu. Skipið var að koma utan úr heimi með koxfarm og rétt komið fyrir flösina þegar það mætir flota af skipum undir fullum ljósum. Þegar skipsstjórinn sér alla ljósadýrðina bregður honum og slær af en missir þá skipið upp í flösina. Þetta reyndust þá vera línubátar úr Keflavík á leið í róður. Skipið strandaði í miðri flösinni norðan við hausinn.

Þrír tundurspillar reyndu að losa skipið

Þetta var 3000 tonna skip og þrír breskir tundurspillar reyndu mikið að bjarga því en það tókst ekki. Það var síðan ekki fyrr en um sumarið sem menn keyptu skipið til að bjarga úr því verðmætum en þá var farmurinn farinn af því í briminu. Það var vélsmiðjan Hamar í Reykjavík sem keypti skipið og bjargaði úr því skrúfunni, öxli og katli og tveimur til þremur bílhlössum af dósamat.

Bragi Einarsson í Nýjabæ var með trillubát í flutningum fyrir Hamar og hann keypti síðan skipið af vélsmiðjunni. Hann var meira og minna allt sumarið í skipinu að rífa og Urðarfell er t.a.m. byggt úr timbri úr skipinu. Þá var óhemju af koxi ekið úr skipinu en það var notað til kyndingar“.

Tók kveikjulokið af og bíllinn fór í kaf

- Það er til fræg saga af mikilli skothríð úr skipinu. Hvernig vildi hún til?
„Þannig var að í lest skipsins voru skotfærabirgðir. Þegar Bragi var að rífa timbrið úr skipinu kom undan því mikill korkur sem var einangrun skipsins. Hún féll að sjálfsögðu niður og yfir skotfærin. Eitt sinn vildi það til að það komu Ameríkanar út á skaga og höfðu með sér bát. Þetta voru tveir strákar og tvær stelpur. Þau fóru á bátnum yfir í skipið. Það vissi síðan enginn fyrr en um nóttina, að það fór að leggja reyk frá skipinu og síðan eld, að kveikt hafði verið í skipinu. Bragi hafið hins vegar frétt af ferðum Kananna og þeir geymdu bílinn í fjörunni. Hann tók því kveikjulokið úr bílnum svo þau komust ekki í burtu á bílnum og hann flæddi í kaf.

Þegar eldurinn hafði kraumað lengi í skipinu fóru að heyrast hvellir. Þá var eldurinn kominn í skotfærin. Það stóð síðan yfir skothríð í hálfan mánuð og það þurfti að setja vörð við skipið. Í eldinum brann hellingur af timbri sem Bragi var búinn að búnta og ætlaði að flytja upp á land“.

Keypti tvö skip árið 1950

Guðni og Guðmundur bróðir hans festu kaup á tveimur skipum í Garðskagaflös. Þau strönduðu bæði árið 1950. Það eru að sjálfsögðu sögur í kringum þau skip.

„Fyrra skipið sem við keyptum í flösinni var Sundswall, þýskt flutningaskip frá Hamborg. Þetta var gamalt skip, byggt árið 1886. Þannig var að þetta skip var fullt af salti sem átti að fara til saltfiskverkenda við Faxaflóasvæðið. Menn voru farnir að bíða eftir skipinu. Það var mokveiði og allt orðið saltlaust í landi. Skipið var nokkra daga á eftir áætlun og mönnum létti mikið þegar fréttist af því utan við Grindavík og síðan mættu menn á Voninni, sem voru að fara í línuróður, skipinu við Stakkinn en það átti að fara til Keflavíkur. Tveimur tímum síðar fréttist síðan af skipinu þar sem það var strand á flösinni. Skipið hafði þá snúið við og siglt í strand. Það var norðan bræluskratti þegar þetta gerðist. Menn heyrðu síðar að skipstjórinn hafi fengið þau skilaboð að skipið ætti ekki að koma aftur út“.

Ekki saltkorn um borð

- Það var slæmt ástand í landi og saltleysið far farið að koma illa við marga verkendur enda mokfiskirí eins og þú segir. Var ekki hægt að bjarga salti úr skipinu?
„Ég komst um borð í skipið kl. ellefu um morguninn. Þá var gat á skipinu og ekki saltkorn um borð. Það hafði þá allt runnið út um gatið“.

- Hitt skipið sem þið keyptuð í flösinni?
„Það var skorskur lúðuveiðari, Invercould. Fyrst þegar ég kom á staðinn vildu þeir ekkert með mig né Þorstein Jóhannesson tala og sögðust ætla úr á flóðinu. Skipið losnaði hins vegar aldrei alveg og rak upp með rifinu. Þetta skip var einn af gömlu línuveiðurunum, um 200 tonna skip. Sigurbergur Þorleifsson bjargaði úr skipinu um tveimur bílförmum af lúðu“.

- Þið bræðurnir keyptuð þessi tvö skip. Eftir hverju voruð þið að sækjast?
„Það þóttu mikil verðmæti í þessu og aðallega var það nú koparinn sem hátt verð var borgað fyrir þá. Síðar var það einnig brotajárn sem við björguðum úr fjörunum“.



Ævintýrin í Jóni Baldvinssyni RE

Það var mikið af brotajárni sem Guðni ók á trukknum úr flösinni og upp á kambinn. Það gefst hins vegar ekki tími til að ræða um brotajárnið á skaganum því ef þeir bærður Guðni og Gvendur hafa einhverntímann komist í hann krappann þá varþað úti á Reykjanesi um borð í nýsköpunartogaranum Jóni Baldvinssyni RE.

Gvendur fastur á bakvið sveitarás

„Við vorum stundum komnir að því að blotna í skóna. Það stóð stundum tæpt og var stundum fallið einum of mikið að. Ákafinn var það mikill í því að rífa. Dekkst var það þegar Gvendur lokaðist á bakvið sveifarásinn á Jóni Baldvinssyni RE. Skipið lá þá á hvolfi. Allar legur voru úr kopar og skipið lá það mikið aftur að við komumst aldrei að því að berja aftasta leguboltann úr. Það var mannhol til að komast á bakvið tappann og Gvendi dettur í hug að fara í gegn og komast þannig hinum megin við tappann. Um leið og og hann slær leguboltann úr snýst tappinn hálfhring og lokar útgönguleiðinni.

Sjórinn kominn vel upp í mitti

Það var hörkuaðfall og ég alveg vitlaus. Við vorum fjórir þarna og ég ákveð að hlaupa upp og byrja að brenna fyrir ofan hann til að reyna að komast niður á Gvend. Þegar ég byrja að brenna kemur hins vegar í ljós að það er steypa undir og það vissi enginn hvað hún var þykk. Ég fór því niður aftur og við reyndum að vega tappann og fengum hann af stað en aldrei nóg. Þá mundi ég allt í einu eftir því að þarna voru gamlar tréblakkir í skipinu og þarna var nóg af köðlum. Ef við fengjum nógu mikinn kraft á tappann þá myndi þetta takast. En þar sem tappinn skorðaðist við stimpilstöngina var mesta kúnstin að fá hana frá. Eina leiðin var að brenna gat fyrir stimpilstöngina og láta hana ganga inn til Gvendar. Þetta tókst og við sluppum en þá var sjórinn kominn vel upp í mitti á Gvendi en skipið fór á kaf á flóðinu“.

- Þið hafið ekki verið hræddir?
„Það heyrðist ekki múkk í Gvendi allan tímann. Honum var alveg sama þó hann vissi það að allt færi á kaf“.

Skrúfan sprengd af með dýnamíti

Guðni sagði að þetta væri ekki í eina skiptið sem það hafi staðið tæpt um borði í Jóni Baldvinssyni RE. Um tíma hafi þeir verið með kláf úr fjörunni og um borð í skipið og það hafi oft brotið á tunnunni á leið í land.
Það var ævintýri með skrúfuna á Jóni Baldvinssyni RE. Skrúfuna tóku þeir þannig af skipinu að þeir brenndu rónna aftan af og skutu síðan skrúfunni af með dýnamíti. „Þetta gekk eins og í sögu,“ segir Guðni og bætir við:
„Það gekk hins vegar á ýmsu þegar við vorum að flytja skrúfuna í land. Við hengdum skrúfuna neðan á fimmtán olíutunnur og ætluðum að fleyta henni til Grindavíkur. Það gekk vel fyrstu tvo tímana en svo brældi á suð-austan og var beint í nefið. Svo fór að dimma. Við vorum komnir fyrir bergið og inn á Staðarvíkina og sáum ljósin í Grindavík þegar það brotnaði þrýstilega á skrúfunni á bátnum hjá okkur. Það var ekki um neitt annað að ræða en stoppa. Við byrjuðum strax að kynda bál. Við fórum að veita því athygli tunnurnar voru alltaf að lækka í sjónum og við sáum koma gusur upp úr þeim. Þá þoldu tunnurnar ekki álagið og sprungu. Skrúfan sem var 2970 kíló lyfti sér þá ekki nóg og tunnurnar sprungu undan þrýstingnum. Þegar allar tunnurnar voru sprungnar var báturinn kominn upp á endann. Ég hljóp afturá með öxi og stóran slaghamar en í því slitnaði vírinn og skrúfan sökk og er þarna ennþá. Nokkru síðar fékk ég Einar Dagbjartsson úr Grindavík til að koma með mér með slæðu til að slæða upp vírinn en hann kom ekki upp. Menn komu með þær tilgátur að skrúfan og vírinn hafi sokkið í leir á þessum slóðum“.

Gátum gramsað í netalestinni

- En ævintýrin í kringum togarann var ekki lokið?
„Nei. Við áttum fjóra gaskúta um borð og ennþá voru tveir þeirra fullir. Við fórum því til að sækja kútana. Þegar við Gvendur erum komnir um borð erum við vissir um að við gátum eitthvað gramsað í netalestinni. Þetta var gat um fermetri í þvermál sem við fórum niður um. Við urðum varir við það að það voru að koma skvettur í gatið. Allt í einu heyrðum við kvæs og fruss í kviku og allt í einu gengur mikil skvetta yfir skipið og við sáum skrúfuna á bátnum sem við komum á yfir gatinu og það kom góð gusa niður gatið á okkur. Þarna vorum við öruggir á að báturinn væri kominn upp í grjót. Þegar upp var komið kom í ljós að allir spottarnir voru slitnir en báturinn hékk á einni keðju. Við vorum fljótir að koma okkur í burtu“.

Þetta líka ferlíki strandað

Á fyrri hluta síðustu aldar og á fyrstu áratugunum strönduðu mörg skip í fjörunum hér við Garðinn. Þessa sögu kann Guðni af strandi norska gufuskipsins Scandia sem strandaði á flösinni 21. febrúar 1905:
„Maður nokkur var að koma neðan úr Gerðum og á leið til síns heima út í Garði. Þar sem það var frost fór hann síkið og þegar hann kemur upp á Útskálahólinn heyrir hann skipsflaut. Manninum datt ýmislegt í hug þar sem það var útsynningur. Hann ákveður að hraða sér heim og kemur við hjá Lauga á Blómsturvöllum. Þeir heyra flautið aftur og er ákveðið að fara niður í flös. Þegar þeir koma í flösina sjá þeir þetta líka ferlíki strandað. Þeir komust að síðu skipsins en ekki með nokkru móti um borð. Laugi var forsjáll maður og hafði tekið með sér band sem hann hafði um sig miðjan. Eftir að hafa barið dallinn að utan án þess að fá svar koma þeir þó bandinu um borð og ná að komast upp á því. Þegar um borð var komið urðu þeir ekki varir við nokkurn mann og var því farið að leita að mannabústöðum sem fundust fljótt. Þar voru allir sofandi og gekk illa að vekja mannskapinn. Það hafðist þó um síður og var ákveðið að fara í land.

Skýringin á þessum fasta svefni hjá allri áhöfninni var sú að fjórum sólarhringum áður hafði komið leki að skipinu og höfðu áhafnarmeðlimir staðið í austri þar til skipið strandaði. Þegar skipið var komið í strand og menn voru búnir að fullvissa sig að það gæti ekki sokkið gátu menn lagt sig áhyggjulausir.

Kokkurinn skilar sér á morgun!

Menn drifu sig í land í hvelli og þegar menn voru komnir vel á veg upp flösina vildi skipstjórinn fullvissa sig um að allir væru komnir frá borði. Þá vantaði kokkinn. Þeir sem vissu betur sögðu að hann hafi dáið áður en skipið strandaði. „Þá skilar hann sér á morgun,“ sagði skipstjórinn. Allir komust í land og Ísak vitavörður tók á móti mönnunum.

Daginn eftir var skipið horfið en farmurinn allur kominn á land en það var timburfarmur sem skipið flutti. Kokkurinn kom einnig í leitirnar“.

Þessa frásögn las Guðni í Lesbók Morgunblaðsins á árunum upp úr 1950 en það sem að sjálfsögðu vakti athygli Guðna var að í skipinu voru jafnframt tvö tonn af dýnamíti sem staflað var inn á milli timburfarmsins. Það dýnamít hefði mátt nota í margar klappir, hugsaði Guðni með sér…

(Úr blaðinu SUÐUR MEÐ SJÓ sem fylgdi Víkurfréttum 19. desember sl.)