Allir þurfa að ganga sína píslargöngu

Stærsta hátíð ársins er að ganga í garð, hátíð ljóss og friðar. Hátíð sem felur í sér gleði og eftirvæntingu.

Við sem höfum misst ástvin á árinu finnum að jólagleðin er lituð af sorg. Þær jólahefðir sem fjölskyldan hafði tileinkað sér í gegnum árin brotna við missinn og við þurfum að fóta okkur upp á nýtt.

Hefðirnar koma með fólkinu sem skapar þær, síendurtekin athöfn ár eftir ár. Þegar sorgin knýr dyra þá getur jólahefðin einnig breyst. Þetta finnur maður þegar jólin nálgast, þegar sá sem hafði til dæmis það hlutverk að bera út jólakort, elda jólamatinn eða fara með jólapakka í hús ættingja er ekki lengur á meðal okkar.

Þegar ákveðinn aðili sem sat við veisluborðið er farinn og auður stóll er til vitnis um það. Þá litar sorg jólahefðina. Hvernig eigum við að takast á við sorgina um jól?

Séra Elínborg Gísladóttir, sóknarprestur í Grindavík, gaf blaðakonu Víkurfrétta ljúfa stund þar sem þessi mál voru rædd, jólahald í skugga sorgarinnar.

Skólabörn í heimsókn á aðventu

Við Elínborg hittumst daginn eftir storminn og það er ekki laust við að það sé kalt í stórri kirkju þeirra Grindvíkinga, þar sem við ákváðum að hittast. Kirkja sem reist var af myndarskap árið 1982. Kirkja sem líkist stóru skipi og risastór altaristafla blasir við þegar komið er inn. Mósaikmynd, nákvæm eftirmynd altaristöflunnar sem var í litlu gömlu kirkjunni í Grindavík en upprunalega myndin er eftir Ásgrím Jónsson, sem þýsku bræðurnir Ludovikus og Fritz Oidtmann unnu eftir og bjuggu til mósaíkmynd sem prýðir altari þessarar kirkju.

Séra Elínborg tekur hlýlega á móti blaðakonu og býður til skrifstofu sinnar. Á leiðinni þangað inn segist hún vera að fá leikskólabörn og grunnskólabörn í heimsókn í vikunni.

„Við ætlum að fjalla um jólin og fæðingu Jesú, þetta verður á menningarlegum nótum. Ég hlakka til að sjá þau og veit að við eigum notalega stund saman í kirkjunni og syngjum mikið. Það er alltaf gaman að fá börn í kirkjuna því jólin eru tími barnanna,“ segir Elínborg með hlýju.

Sorg og jólahald

Við setjumst niður og hefjum spjallið sem snýr að sorg og þeirri gleðihátíð sem er að ganga í garð, hvernig við getum hjálpað okkur sjálfum í gegnum þessa hátíð sem er jafnvel fyrsta stóra hátíðin eftir andlát ættingja eða góðs vinar. Á hátíðarstundu finnum við oft mikið fyrir nístandi sorg í hjarta.

„Ég hef lært að vinna með syrgjendum og lært mikið af þeim. Oftast býð ég þeim sem hafa misst ástvin á árinu að við hittumst og eigum samtal hvað er gott að hafa í huga og hverju má búast við um aðventu og á jólahátíð. Á þessum árstíma ganga flestir inn í gleðitíma aðventu og jóla þegar við erum að bíða eftir fæðingarhátíð frelsarans. Þetta sem á að vera tími gleðinnar er það ekki endilega hjá þeim sem hafa misst og missirinn verður jafnvel enn sárari á þessum tíma því syrgjandinn finnur ekki þessa jólagleði innra með sér. Það vantar ákveðna manneskju í hópinn, kannski þann sem sá um að fara með jólapakkana til hinna. Það vantar einn við veisluborðið. Það vekur að sjálfsögðu upp tregablandnar tilfinningar. Þá er mikilvægt að vera þolinmóður við sjálfan sig og horfast í augu við lífið eins og það er, leyfa okkur að finna til, ekki forðast að finna til því það er partur af því að gróa. Að finna til og orða tilfinningar sínar hjálpar okkur að vinna úr sorginni og þannig gróa sárin. Það er nauðsynlegt að staldra við þegar við finnum sorgina banka á dyr, ekki hlaupa undan henni hversu sár sem hún kann að vera heldur leyfa sorginni að fara í gegnum líkama og sál.

Þetta hjálpar okkur að finna gleði á ný þegar við leyfum okkur að upplifa sorgina sem fylgir ástvinamissi. Á jólum er svo margt sem getur minnt á ástvin sem er horfinn á braut. Þá er að leyfa þessum minningum að flæða fram, ekki loka á þær.

Þegar við göngum í gegnum sorgarferli þá getur sorgin allt í einu hitt okkur á óvæntri stundu. Stundum er samfélagið ekki þolinmótt við syrgjendur og ætlast jafnvel til að fólk sé búið að jafna sig eftir hálft ár. Það er einstaklingsbundið hvað sorgarferlið er langt hjá okkur. Að lokum grær sárið en örið verður eftir og minnir okkur alltaf á missinn. Þetta ber að virða og sýna fólki aðgát og stuðning. Sérstaklega á hátíðum þegar fjölskyldur sameinast, að vera góð hvert við annað, minnast hins látna jafnvel með kertaljósi og upprifjun á fallegum minningum, það getur hjálpað,“ segir Elínborg.

Gleðin má vera með í sorgarferli

„Sumir halda að maður megi ekki vera glaður í sorgarferli en það er alls ekki svo. Auðvitað getum við verið glöð í gegnum sorgarferlið og mikilvægt að minna okkur á það. Við getum lifað með sorginni án þess að hún liti líf okkar af drunga og depurð. Við varðveitum minningu hins látna best með því að horfast í augu við það að lífið heldur áfram hér og að við þurfum að halda áfram með þeim sem eftir lifa.

Við lifum áfram með því fólki sem er í kringum okkur. Það er líka gott að hugsa það þannig, að horfa á það sem við höfum hér og nú, að varðveita minningar sem ylja okkur um hinn látna. Leyfa okkur að kalla fram fallegar minningar.

Þá getur verið gott að skoða gamlar ljósmyndir af hinum látna, setjast niður og fara í gegnum myndaalbúmin og rifja upp sögurnar sem tengjast ljósmyndunum. Það er saga á bak við hverja ljósmynd. Þetta hjálpar mörgum. Þetta er partur af sorgarferlinu, að leyfa sér að minnast góðra jafnt sem erfiðra tíma með hinum látna.

Það er einnig sniðugt að setjast niður með eldri móður eða föður og skoða saman albúmið, rifja upp saman og þá verður til þetta spjall og kemur fram þessi saga sem gaman er að heyra,“ segir Elínborg og segist sjálf oft gera þetta þegar hún heimsækir aðstandendur.

Heimsækir syrgjendur í sókninni

Þegar ég fer í heimsókn til aðstandenda þá langar mig að kynnast sögunni betur en það er einmitt svo oft sem það gerist í gegnum ljósmyndir þegar ég fer að spyrjast út í myndir sem hanga á veggjum eða eru í hillum, fjölskyldumyndir sem segja okkur sögur.

Ég tek inn umhverfið og þannig byrjar spjallið. Ef þú spyrð fólk hvernig það hafi það, þá svara flestir að þeir hafi það gott. Betra er að tala um eitthvað allt annað og fræðast um fólk sem opnar betur leiðina að samræðum. Við þurfum stundum að fá að tala um eitthvað allt annað en andlátið en svo kemur sú umræða fyrr en seinna fram því sorgin hvílir á fólki. Öllum líður bara vel á yfirborðinu en það sleppur engin undan sorginni, hún finnur sér leið ef þú reynir að loka á hana.Tilfinningarnar verða að fá útrás. Þá er gott að geta talað við einhvern sem skilur sorgarferlið. Við prestar erum sálusorgarar, starf okkar snýst einnig um það,“ segir Elínborg, sem án efa hefur hjálpað mörgum syrgjendum í gegnum árin.

Bæld sorg getur valdið veikindum

„Ef maður tjáir sig ekki, segir ekki hvernig manni líður raunverulega og hvað sé að bærast í huga manns þá getur sorgin sest að í líkamanum og getur birst sem magaverkur, höfuðverkur eða verkir hér og þar. Þetta þarf sérstaklega að huga að í börnum sem og fullorðnum.

Þess vegna er líka svo gott að skoða þegar við lendum í áföllum, hvernig við bregðumst við. Viðbragð okkar felst oftast í sögunni okkar, ættarsögunni, þeirri sögu sem við fæðumst til og ölumst upp með.

Við komum með ýmislegt í farteskinu frá forfeðrum okkar, ákveðin hegðun og mynstur sem fylgir kynslóðum. Það má í þessu tilfelli tala um þetta sem arf íslensku þjóðarinnar. Það er svo stutt síðan íslenska þjóðin þurfti að berjast fyrir dagsþurftum sínum og við lærðum það sem þjóð að bíta á jaxlinn, vera sterk og sýna engan veikleika. Það var ekki pláss fyrir annað en að standa sig til dæmis ef einhver nákominn lést á fyrri tímum, þá varð bara að taka það á hörkunni og halda áfram þannig. Við notuðum það sem við kunnum og höfum lært til að standa upprétt eftir áföll. Það eru ekki nema svona 25 ár síðan við fórum að átta okkur á því að það þarf að huga sérstaklega að tilfinningum fólks í sorg og ekki síst barna.

Við þurfum að hlúa vel að börnunum, leyfa þeim að taka þátt í öllu ferlinu, að leyfa þeim að tjá sig um líðan sína, reiði sem og aðrar tilfinningar sem brjótast upp á yfirborðið og geta birst í hegðun sem við þekktum ekki áður eða í líkamlegum veikindum sem fara að láta á sér kræla. Við þurfum að tala um allt sem kemur upp vegna andláts ættingja. Burðast ekki ein með líðan okkar. Prestar eru til staðar, hjálpa og styðja í gegnum sorgarferli ásamt ótal mörgum öðrum.

Oft eymir enn eftir af arfleifð forfeðranna, allir eru að reyna að vera svo sterkir af því að við höfum lært það, tekið það í arf, en sorgin finnur sér alltaf farveg og birtist í veikindum, líkamlega eða andlega. Við getum þróað með okkur kvíða, óöryggi og líkamleg veikindi gera oft vart við sig ef við leyfum okkur ekki að upplifa sorgina og vinna úr henni til dæmis á þann hátt sem ég minntist á áðan. Gefa okkur tíma til að minnast hins látna, leyfa okkur að gráta, loka ekki á tilfinningarnar. Leyfa okkur einnig að gleðjast mitt í sorginni. Treysta sorgarferlinu, vera auðmjúk, vera einlæg,“ segir Elínborg og segir næst frá eigin æsku þegar hún varð fyrir áfalli sjálf sem lítið barn.

Horfði á bróður sinn verða fyrir bíl

„Þegar ég var barn þá horfði ég á þriggja ára bróður minn verða undir rútu. Við vorum fjögur systkinin áður en þetta gerðist og bjuggum í sveit. Ég var næstyngsta barnið. Á þessum tíma var ekki eins mikið vitað um sorg og áföll og afleiðingar þeirra eins og við vitum í dag. Það var þessi eldri kynslóð sem harkaði allt af sér. Foreldrar mínir voru eins og margir af þeirra kynslóð sem byrgðu sorgina inni. Eftir andlát litla bróður míns varð þögn í húsinu okkar að mér fannst um langan tíma. Það var bara haldið áfram eins og ekkert hafi í skorist, ekki talað um hann eða minnst á hann. Mamma tók allt dótið hans burt en skildi eftir smákassa með leikföngum og geymdi hann inni í fataskáp. Löngu löngu seinna þegar ömmubörnin hennar fæddust og komu í heimsókn þá tók hún kassann fram.

Ég man eftir þögninni sem var næstum áþreifanleg, hvað þögnin var þrúgandi og erfið fyrir mig barnið, aðeins sjö ára gömul. Þegar ljósmyndir voru skoðaðar og mynd birtist af honum þá var lítið sem ekkert sagt og ég upplifði að allir væru að forðast að segja eitthvað enda hafði aldrei neitt verið sagt. Ég man þó hvað mér þótti vænt um það, að fyrir hver jól fékk ég að skreyta krans úr krossi sem settur var á leiði litla bróður míns.

Ég veit það svo vel í dag að sorgin settist að í líkama mínum, sorgin sem ég fékk aldrei að tjá mig um, því ég varð mjög magaveik, lystarlaus og kastaði oft upp fyrstu tvö árin á eftir. Læknirinn fann ekkert út úr þessu með mig þarna í sveitinni en seinna í lífinu kom sá tími að ég vann mig í gegnum þetta áfall.

Af eigin reynslu þá veit ég hvað það er dýrmætt að leyfa börnum að tjá sig, hlusta á þau og loka ekki á neinar tilfinningar eða hugsanir sem upp kunna að koma í sorginni. Ég man eftir því hvað það sat lengi í mér að fá ekki að vera með við jarðaförina, ég man heldur ekki eftir því að presturinn heimsótti okkur, allavega var ekki talað við mig.

Þess vegna er mikilvægt að rifja upp minningar, heiðra afmælisdag hins látna, koma saman. Fólk þarf að finna leiðir, finna farveg fyrir sorgina. Kærleikur, hlýja, þolinmæði er það sem við þurfum á viðkvæmri stundu, að finna að við erum ekki ein með líðan okkar og förum jafnvel að halda að það sér rangt að líða eins og okkur líður,“ segir Elínborg sem talar í einlægni um eigin reynslu.

Upplifa frið aðventunnar

„Á aðventu er tækifæri til að minnast því þá kemur fjölskyldan saman. Þá gefst einnig tækifæri til að búa til nýjar hefðir innan fjölskyldunnar ef það hentar, þegar það vantar einhvern í hópinn. Það má alveg búa til nýjar hefðir. Sumir breyta til og fara að heiman fyrstu jólin eftir andlát, aðrir leggja á borð og hafa diskinn á sínum stað, þar sem hinn látni var vanur að sitja. Þegar á aðventu þyrmir yfir þá sem syrgja, er gott að hugsa hvað gleður mig? Hvað getur hjálpað mér að líða betur? Láta eftir sér að fara og láta dekra við sig, fara í nudd, hitta vini á kaffihúsi, hitta fólk og hlúa að sjálfum sér eða hvað annað sem gleður og gerir þér gott. Það má alveg,“ segir Elínborg og leiðir okkur næst inn í boðskap jólanna.

Við erum aldrei ein

„Aðventan, allur þessi vonarboðskapur jólanna, felur það í sér að við erum aldrei ein því Guð er með okkur. Það er inntak trúarinnar. Trúin segir okkur það, að við höfum ekki alla þræði í hendi okkar, sem þýðir að við stjórnum aldrei öllu sem gerist í lífi okkar, við fáum verkefnin í fangið þó svo að við viljum það ekki.

Við vitum að við deyjum og að fólk deyr í kringum okkur en við eigum þessa fullvissu í upprisuboðskapnum að upprisan er okkar allra, það kennir sá sem fæddist á jólum, sem segir okkur líka það að við þurfum öll að ganga í gegnum einhverja píslargöngu, það sleppur engin.

Jesús gekk í gegnum píslargöngu og það gerum við einnig. Við þurfum alltaf að takast á við áföll og sorg sem mætir okkur í lífinu, það getur engin flúið þetta. Jesús segir að við eigum upprisuna vísa þegar við höfum gengið þessa píslargöngu með honum, þá sjáum við aftur birtu og sól, upprisan er okkar og hún birtist á svo margan hátt í lífinu.

Upprisan birtist í börnunum sem fæðast og segja að lífið er hér og nú. Lífið heldur áfram.

Það er þetta sem er svo gaman við lifandi trú, að hún styður þig og er með þér í gegnum áföll lífsins. Þess vegna er svo gott að finna sér stað, að finna trúarsamfélag sem nærir þig,“ segir Elínborg sem á greinilega sjálf þessa fullvissu trúarinnar.

Staldra við á aðventu og skoða líf sitt

„Á aðventu er gott að leyfa sér að staldra við og skoða þennan trúararf sem við höfum alist upp við, sem við berum með okkur, frá kynslóð til kynslóð, barnatrúin og fullorðinstrúin.

Trúin sem hefur í gegnum aldirnar fylgt íslensku þjóðinni og borið með sér ljós inn í myrkrið. Á aðventu er gott að skoða sig sjálf og nota jólin til að skoða líf sitt. Og spyrja, hvernig getur trúararfurinn og hefðirnar sem við eigum, hjálpað og stutt okkur í sorg og áföllum lífsins? Hver og einn þarf að finna svarið.

Ágætt er að ætla sér ekki um of í væntingum eða undirbúningi jólanna. Fanga friðinn og finna kærleikann sem hátíðinni fylgir, hlúa að sínum nánustu, vera saman. Það er gleði jólanna. Hátíð ljóss og friðar og að fagna fæðingu frelsarans á jólanótt,“ segir séra Elínborg Gísladóttir að lokum.