Verðum að nálgast viðfangsefnið þannig að fólk haldi mannlegri reisn
Verkalýðs- og sjómannafélag Keflavíkur og nágrennis (VSFK) er fjórða stærsta félagið innn Starfsgreinasambandsins en um 3000 manns greiða félagsgjöld til þess á ársgrundvelli. Ætla má að um 15% félagsmanna séu atvinnulausir um þessar mundir, sem er álíka hlutfall atvinnlausra á Suðurnesjum öllum. Þar eru nú ríflega 1900 manns atvinnulausir. 1. maí, baráttudagur launafólks var því að haldinn í skugga atvinnuleysis og kreppu á miklum umbrotatímum.
Kristján Gunnarsson hefur verið formaður VSFK í vel á þriðja áratuginn og þekkir því tímanna tvenna.
Barlómurinn í Suðurnesjamönnum
„Það má helst finna eitthvað sambærilegt frá árunum upp úr 1990 - 92. Þá fórum við í gegnum dimman dal og atvinnuleysi var mikið hjá verkafólki. Hér í félaginu urðu 25% félagsmanna atvinnulausir þó það væri ekki hlutfallslega svona mikið á svæðinu. Þetta kom illa niður á verkafólki, sérstaklega konum í fiskvinnslu en niðursveiflan í greinini var gríðarleg á þessum árum,“ svarar Kristján aðspurður um það hvort atvinnuástandið í dag eigi sér einhverja hliðstæðu í þeim árafjölda sem hann hefur starfað innan verkalýðshreyfingarinnar.
Kristján rifjar upp að á þessum tíma hafi umræða um svæðið verið nokkuð neikvæð á landsvísu.
„Það var talað um „barlóminn“ í okkur Suðurnesjamönnum. Við þurftum því talsvert að bjarga okkur sjálf og gerðum það. Starfsemi í kringum flugið tók mikinn kipp sem kallaði á mikið vinnuafl og varð eiginlega okkar stóriðja á þeim tíma. Ég hugsa að atvinnuhættir hafi sjaldan breyst eins mikið og á þeim árum.“
Atvinnuleysið hellist yfir
„Við fengum svo aðra dýfu þegar herinn tók upp á því að að fara. Það var auðvitað mikið högg en kom inn í miðja uppsveifluna þegar eftirspurn eftir vinnuafli var mikil. Það var mjög sérstakt tímabil líka. Aðilar hér á svæðinu, sveitarfélög og launþegarsamtök tóku á þessu myndarlega í sameiningu. Þá var farið í það að hafa samband við nánast alla sem fengu uppsagnarbréf og hjálpa þeim að finna annan starfsvettvang og tækifæri. Þetta var mjög jákvæð nálgun en margir voru auðvitað flemtri slegnir, sérstaklega þeir sem höfðu eitt stórum hluta starfsævinnar þarna uppfrá. Margir þeirra höfðu aldrei staðið frammi fyrir því að fara í atvinnuviðtöl,“ segir Kristján.
Hann segir atvinnuleysið núna öðru vísi en áður. Skyndilega hafi efnahagslífið hrunið og atvinnuleysið hellst yfir af miklum þunga með skömmum fyrirvara.
„Mjög margir hafa misst vinnuna með stuttum fyrirvara. Okkur hefur því ekki tekist jafnvel að vinna með atvinnuleysið í uppsagnarfrestinum. Núna eru yfir 1900 manns atvinnulausir þannig að ástandið eru orðið heldur skuggalegt. Tölurnar eru enn að hækka og núna í dag (s.l. mánudag) var ég t.d að fá tilkynningu um hópuppsögn þar sem stórt og rótgróið fyrirtæki í byggingariðnaði var að taka ákvörðun um að segja upp 70 manns. Samanlagt munu á milli 80 til 90 manns fá uppsagnarbréf þessi mánaðamótin og það eru þungbærar fréttir.“
Álverið er vonin
Kristján segir að það sé huggun harmi gegn að ekki verði hægt að koma í veg fyrir að álverið í Helguvík verði byggt. Hann segist trúa því Suðurnesjasvæðið rísi fyrr úr rústum kreppunnar heldur en önnur landsvæði í í atvinnumálum því álverið muni skapa mikinn fjölda nýrra starfa, ekki síður fyrir konur.
Á hitt ber að líta að það virðist ekkert vera alltof mikil bjartsýni ríkjandi varðandi álversverkefnið, t.d. hefur ekki ennþá tekist að fjármagna það. Kristján var inntur eftir því hvað honum fyndist um það.
„Ég er í mjög góðu sambandi við stjórnendur Norðuráls og ég er fullviss um að þetta álver kemur. Það er ekkert aftur snúið með það. Vissulega hafa komið upp hnökrar sem tafið hafa verkið en við skulum ekki gleyma því að það er þó verið að vinna þarna fyrir um 50 milljónir á mánuði. Sú nálgun að fara með þetta í fjóra áfanga gerir líka verkefnið miklu viðráðanlegra en ella.
Þetta fer vonandi af stað fyrir alvöru í sumar . Þessi framkvæmd kemur auðvitað mikil áhrif þar sem atvinnuleysið er mest, þ.e. í byggingariðnaði og mannvirkjagerð þannig að framkvæmdin verður gríðarmikil innspýting fyrir þær greinar,“ svarar Kristján.
Erum að ná botninum
Fyrirtækin í landinu glíma með afar erfitt rekstrarumhverfi og Kristján segist dást að þeim atvinnurekendum sem tekist hefur að halda sjó þrátt fyrir þessar kringumstæður .„Þetta er skiljanlega rosalega erfitt með enga bankaþjónustu og menn eru nánast að bjarga sér frá degi til dags í viðleitni sinni til að þrauka þetta,“ segir Kristján.
Manni sýnist hafa hægst verulega á fjölda þeirra sem streymt hafa inn á atvinnnuleysisskrá. Erum við að ná botninum í þessu?
„Það er rétt, það hefur hægst verulega á fjölguninni ef frá eru taldar þær fréttir sem ég var að fá með þessar hópuppsagnir.. Ég trúi því nú samt að við séum að ná botninum í þessu, ég ætla að leyfa mér að vera svo bjartsýnn.“
Evrópusambandið er mikið í umræðunni núna. Er það málið?
„Já, ég hef miklar væntingar til aðildar að Evrópusambandinu og tel að ekkert annað geti hjálpað okkar jafnhratt að ná stöðugleika. Þá horfi ég m.a. til Finna sem upplifðu svipaðar aðstæður og við. Um leið og þeir tóku þá ákvörðum að sækja um fóru hjólin að snúast hjá þeim. Það má margt læra af Finnunum og hvernig þeir leystu sín mál ekki bara hvernig gera á hlutina heldur líka hvað við ættum ekki að gera. Þeir fóru í harkalegan niðurskurð í velferðarkerfinu hjá sér og það þurfum við að varast.
Vinnan hér hjá okkur snýst núna um atvinnumálin. Það þarf fyrst og fremst að skapa fleiri störf. Mér finnst umræðan um þetta í aðdraganda kosninga hafa einkennst af ákveðinni léttúð; að það eigi að taka atvinnulaust fólk gera hitt og þetta við það eins og það sé fé í rétt. En þetta er fólk. Þetta eru manneskjur og það þarf auðvitað að nálgast þetta viðfangsefni þannig að fólk haldi mannlegri reisn.“
Markaðslaunakerfið í frjálsu falli
En hvað með kjarabaráttuna? Talað er um að það sem áunnist hefur síðustu ár sé fokið út í veður og vind?
„Verkalýðsfélögin hafa haldið sig nokkuð fast við taxtagerð. Við höfum fengið talsverða gagnrýni fyrir að vera fastir í lágum og aumingjalegum töxtum. Á atvinnumarkaði hefur það viðgengist í nánast öllum fyrirtækjum að greiða hærri laun heldur taxtarnir kveða á um. Sum önnur stéttarfélög hafa farið inn í þetta svokallaða markaðslaunakerfi. Þegar þetta ástand kemur upp, eins og við erum að upplifa núna, er farið hratt að fólki um að taka á sig miklar launalækkanir sem það samþykkir fremur en að missa vinnuna. Þeir sem hafa verið í markaðslaunakerfinu hafa minnstu varnirnar. Taxtakerfið hins vegar er öryggisnetið sem grípur fólk í þessu falli. Það er ekki hægt að fara niður fyrir taxtana. Markaðlaunakerfið er búið að vera í frjálsu falli og fólk hefur jafnvel þurft að horfa upp á helmings rýrnum launa sinna, bæði með beinni lækkun og samdrætti í vinnu. Það er allt skorið niður,“ segir Kristján.
Margir í vondri stöðu
„Fólk hefur samt tekið þessu með ótrúlegu jafnaðargeði,“ heldur Kristján áfram.
„Það horfir á þetta af raunsæi og hugsar um það eitt að komast af. Komast í gegnum þetta á meðan það horfir á skuldir heimilisins rjúka upp úr öllu valdi. Það þarf heilmikil átök til að halda ró sinni og gefast ekki upp. Þeir eru ófáir sem hingað hafa komið síðustu mánuði til að fara yfir málin. Við getum tekið eitt dæmi um fólk sem keypti íbúð á 26 milljónir, var með sex milljónir í eigið fé og tók tvö lán. Það situr núna uppi með 36 milljón króna skuld á íbúðinni sem jafnframt hefur hríðfallið í verði og er metin á 20 milljónir. Það er ekkert skrýtið þó fólk velti því fyrir sér hvort það eigi yfir höfuð að greiða af þessu. Auðvitað finnst fólki það alveg glórulaust. Það eru ekki bara einhverjir tugir heldur hundruðir heimila í nákvæmlega þessari stöðu. Og þá eigum við eftir tala um aðrar skuldir, t.d. afborgunum af bílalánum,“
Óhjákvæmilegur niðurskurður
„Hver eru brýnustu verkefni nýrrar ríkistjórar, hvernig sem hún verður skipuð?
„Eins og áður sagði er aðild að Evrópusambandinu mjög áríðandi. Hún er að mínu mati það sem við þurfum til að ná stöðuleika. Hér þarf að ná niður verðbólgu og afnema verðtryggingu. Við þurfum líka að breyta áherslum og efla eigin framleiðslu í landinu.
En fyrst af öllu þarf að koma bönknum í gang þannig að þeir geti staðið að baki atvinnulífinu. Eins og staðan er núna er nánast allt atvinnulífið í einhvers konar biðstöðu og búið að fresta flestum eða öllu stærri verkefnum um óákveðinn tíma.
Ný ríksstjórn er ekki öfundsverð af hlutverki sínu. Það þarf að stoppa í stórt fjárlagagatið sem verður varla gert nema með niðurskurði í velferðarkerfinu. Það verður ekki horft fram hjá því.“
Töpuðum ekki fjármunum
Hvað með VSFK, hverng stendur það?
„Félagið kom vel undan síðasta ári. Við töpuðum ekki peningum þar sem þeir voru í traustri vörslu Sparisjóðsins. Félagið hefur verið rekið með jákvæðri afkomu undanfarin ár og er mjög sterkt. Það hefur ekki verið stefna félagsins að safna peningum heldur nýta þá til hagsbóta fyrir félagsmenn. Þannig höfum við tekið þátt í ýmsum uppbyggjandi verkefnum, t.d. Samvinnu sem snýst um endurhæfingu fólks á vinnumarkaði, hækkað réttindi hvað varðar sjúkrasjóðinn og styrkt félagsmenn til þáttöku í margvíslegum námskeiðum, svo eitthvað sé nefnt.“
Þarf ekki leyfi fyrir skoðunum
Nú hefur komið upp umræða um að VSFK segi sig úr Starfsgreinasambandinu. Það er dálítið einkennileg umræða í ljósi þess að þú ert formaður beggja félaganna. Hvað viltu segja um þetta?
¬„Þetta var undarleg uppsláttarfrétt fréttamanns RÚV en tilefnið var að fólk hér á Suðurnesjum ákvað að hittast og láta fara fram skoðanakönnun. Svo fáum við einhverjar kveðjur um það að við hefðum þurft að fá leyfi fyrir þessum hugmyndum áður en þær voru bornar upp. Ég blæs á slíka þvælu. Ég hef alltaf sagt að verkalýðshreyfingin eigi að að þróast í takt við tíðarandann í þjóðfélaginu á hverjum tíma og ég tel að tími landssambanda sé liðinn.
Við sem höfum myndað Flóasambandið erum að greiða talsverða fjármuni til Starfsgreinasambandsins og menn velta því eðlilega fyrir sér hvað þeir fá í staðinn og hvort þeir gætu gert þetta einhvern veginn öðruvísi. Um það snerist umræddur fundur okkar hér suðurfrá, þ.e. að láta gera könnun á þessu. Ég ætla ekkert að biðja önnur félög um sérstakt leyfi fyrir því að félagar mínir fái að hafa skoðanir, það kemur ekki til greina, segir Kristján sem hefur ákveðið að gefa ekki kost á sér til áframhaldandi setu í formannstól Starfsgreinasambandsins, þar sem hann hefur verið í fjögur ár.
