Með opnum hug og gleði í hjarta

„Okkur þótti því ástæða til að ganga lengra við endurskoðun menntastefnu Reykjanesbæjar og fór það svo að við skrifuðum í raun nýja stefnu sem samt sem áður hvílir á stoðum fyrri menntastefnu frá árinu 2016,“ segir Helgi Arnarson, sviðsstjóri fræðslusviðs Reykjanesbæjar, en nýr menntastefna hefur litið dagsins ljós.

Af hverju þarf Reykjanesbær nýja menntastefnu?

„Menntastefna Reykjanesbæjar til 2030 er í raun endurskoðun á menntastefnu sveitarfélagsins sem mótuð var og kom út árið 2016. Sú stefna leysti af hólmi Skólastefnu Reykjanesbæjar sem var komin vel til ára sinna, frá því laust eftir aldamótin. Hugtakið menntastefna varð fyrir valinu árið 2016, meðal annars í ljósi þess að þá höfðu nýlega verið sameinaðir tveir málaflokkar hjá sveitarfélaginu, annars vegar fræðslumálin og hins vegar íþrótta- og tómstundamálin. Ef við skoðum aðeins þessi hugtök, þá takmarkast skólastefna oft við það hvernig haga skuli starfi skóla óháð því í hvernig umhverfi skólinn starfar. Menntastefnu Reykjanesbæjar er hins vegar ætlað það hlutverk að vera heildstæð áætlun um það hvernig nám á öllum skólastigum, leikur, listir og íþróttir fléttast saman og stuðlar sameiginlega að því að börn og ungmenni hljóti góða alhliða menntun, þeim líði vel og séu virkir þátttakendur í fjölbreyttu samfélagi.“

En af hverju að móta nýja menntastefnu í stað þess að aðlaga bara lítillega stefnuna frá 2016?

„Svarið við þeirri spurningu snýr meðal annars að því að árið 2019 hófst undirbúningur stefnumörkunar fyrir grunnstefnu Reykjanesbæjar. Sú stefna sem hlaut nafnið Í krafti fjölbreytileikans kom út árið 2020 og gildir til ársins 2030. Grunnstefna Reykjanesbæjar sem tekur mið af Heimsmarkmiðum sameinuðu þjóðanna setur börnin og fjölskyldur þeirra í fyrsta sæti. Þá hefur einnig staðið yfir mótun menntastefnu fyrir Ísland til 2030.“

Hvað einkennir nýja menntastefnu?

„Hún er skýr, sett fram á aðgengilegan máta. Hún inniheldur eitt meginmarkmið, þrjú leiðarljós og fimm stefnuáherslur. Textinn er kjarnaður, leikandi léttur og einfaldur, en samt vandaður og víðtækur. Lagt er mikið upp úr myndrænni framsetningu til að auðvelda fólki að meðtaka og skilja. Efnið er aðgengilegt í formi myndbanda, bæklinga, veggspjalda, vefsíðu og fleiri hugmyndir eru uppi svo sem gerð smáforrits eða apps.

Stefnan talar inn í nútímann en er um leið framsækin og horfir til framtíðar. Áherslur hennar eru því í senn sígildar og framúrstefnulegar. Leiðarljósin þrjú eru Börnin mikilvægust, Kraftur fjölbreytileikans og Faglegt menntasamfélag. Og stefnuáherslurnar fimm eru Mér líður vel, Allir með, Opnum hugann, Sköpunargleði og Við og jörðin.“

Hver er fyrirmyndin að stefnunni? Hvert eru hugmyndir helst sóttar?

„Við í ritstjórn menntastefnunnar lásum talsvert mikið og viðuðum að okkur efni víðs vegar að. Við skoðuðum til að mynda stefnur annarra sveitarfélaga á Íslandi en einnig stefnur í öðrum löndum. Það sem kemur kannski á óvart í því efni er að það er ekki svo algengt erlendis að einstaka sveitarfélög geri sína eigin menntastefnu. Talandi um það, þá er í raun heldur engin regla á því hér á landi.

Við horfðum eins og áður segir til Heimsmarkmiða Sameinuðu þjóðanna og Barnasáttmálans, einnig til grunnþáttanna í núgildandi aðalnámskrám leik-, grunn- og framhaldsskóla og síðan auðvitað til grunnstefnu sveitarfélagsins okkar. Hugmyndir eru einnig sóttar til ýmissa menntafrömuða, erlendra sem innlendra.

Er nýja menntastefnan mjög frábrugðin fyrri menntastefnu? Hverjar eru helstu breytingarnar?

„Helsti munurinn liggur kannski í framsetningunni. Í fyrri stefnu voru skilgreindir lykilþættir menntastefnunnar og síðan voru skilgreind markmið og áherslur út frá þremur víddum sem voru Barnið eða nemandinn, Mannauðurinn eða starfsfólkið og loks áherslur í Innra starfinu. Þá þótti mikilvægt á þeim tíma að lýsa starfseminni og stofnununum sem tilheyrðu hinu nýja fræðslusviði. Áherslur í þessari stefnu eru að mörgu leyti skýrari, samhengið er augljósara og stefnan er heildstæðari.

Hvaða áherslur halda sér frá fyrri stefnu og hver er ávinningurinn af nýrri menntastefnu?

„Við leggjum áherslu á heildstæða nálgun þegar kemur að því að móta stefnu um menntun barna og ungmenna. Menntun fer nefnilega ekki aðeins fram í skólum heldur einnig utan skóla, í frístundastarfi, íþróttastarfi, tónlist, á heimilum og í hinum frjálsa leik. Áhersla er lögð á vellíðan, félagsfærni og sterka sjálfsmynd, á læsi í víðum skilningi og merkingarbært, fjölbreytt og skapandi nám svo dæmi séu nefnd.

Þessum áherslum ásamt áherslu á fjölmenninguna og sjálfbærnina er gert enn hærra undir höfði í nýrri menntastefnu.“

Helgi segir að ávinningur af nýrri menntastefnu byggist meðal annars á því að allir togi í sömu átt.

„Með góðri tengingu við aðrar stefnur, Heimsmarkmið Sameinuðu þjóðanna, Barnasáttmálann, grunnstefnu sveitarfélagsins og menntastefnu fyrir Ísland til 2030 náum við að stilla strengina saman þannig að allir leiki sömu músíkina. Mikilvægt er að stefnan hríslist síðan niður í starfsáætlanir skólanna og annarra stofnana á fræðslusviðinu þannig að úr verði glæsileg sinfónía.“

Hvernig var undirbúningi menntastefnunnar háttað?

„Undirbúningur menntastefnunnar hófst vorið 2020 þegar fjölskipaður stýrihópur hagsmunaaðila hittist á sínum fyrsta fundi í Gamla skólanum við Skólaveg. Síðan hefur mikið vatn runnið til sjávar. Margir hafa verið kallaðir til, leitað var til barna, ungmenna og fullorðinna með það fyrir augum að draga fram helstu áherslur og forgangsatriði. Beitt var ýmsum aðferðum í því efni og má meðal annars nefna kannanir og rýnisamtöl við minni og stærri hópa fólks á ólíkum aldri og með ólík hlutverk. Alla leið frá elstu árgöngum leikskóla til yngstu árganga í framhaldsskóla. Kallað var einnig eftir hugmyndum í gegnum vefinn Betra Ísland.

Það voru sextán einstaklingar sem skipuðu stýrihóp menntastefnunnar og voru þeir valdir sem fulltrúar allra helstu hagsmunahópa sem koma að fræðslu-, íþrótta- og tómstundamálum. Fjórir einstaklingar úr stýrihópnum mynduðu síðan ritstjórn og einnig má nefna að leitað var til nokkurra valinkunnra aðila úr mennasamfélaginu á Íslandi eftir ráðgjöf og rýni.

Hvað getur þú sagt okkur um heitið á menntastefnunni Með opnum hug og gleði í hjarta?

„Strax frá upphafi veltum við því fyrir okkur að hafa heiti á stefnunni. Heiti sem myndi fanga megin áherslur menntastefnunnar. Hvaðan er heitið komið? Það er ekki gott að segja. Við undirbúning stefnumörkunarinnar var meðal annars sótt í hugmyndir Dalai Lama og Sir. Ken Robinson en þeir hafa oft rætt um menntun hugar og hjarta (Educating the heart and mind). Einnig í hugmyndir gríska heimspekingsins Aristótelesar sem sagði að menntun hugans væri einskis verð ef hjartað fygldi ekki með (Educating the mind without educating the heart is no education at all). Það leiðir hugann að ljóðlínum Einars Benediktssonar; „Sjálft hugvitið, þekkingin hjaðnar sem blekking, sé hjarta ei með, sem undir slær“. Þá má líka hugsa til enska skólamannsins Andy Hargreaves, sem hefur heimsótt landið okkar nokkrum sinnum á síðustu árum, þegar hann segir að vellíðan og nám eigi ekki að tilheyra tveimur aðskildum heimum.

Heiti menntastefnunnar vísar til einnar af stefnuáherslununum, sem er Opnum hugann. Orðið Gleði var eitt af þeim gildum sem skoraði hvað hæst hjá öllum hópum í könnunum. Nafnið, Með opnum hug og gleði í hjarta, kom síðan úr stýrihópnum, alveg í lokin, valið úr fjölda góðra tillagna.“

Hvernig talar ný menntastefna til starfsfólksins?

„Faglegt menntasamfélag er eitt af þremur leiðarljósum nýju menntastefnunnar. Í kaflanum um faglegt menntasamfélag ræðum við um mikilvægi þess að ýta undir menningu sem hvetur og viðheldur stöðugri endurnýjun og framþróun. Í virku menntasamfélagi vinnum við saman, styðjum hvert annað og leitum sameiginlegra leiða til að greina starfshætti okkar og innleiða nýja sem stuðla að bættum árangri.

Menntastefnan talar beint til allra sem koma að menntun og uppeldi barna og ungmenna, þar sem börnin eru mikilvægust. Menntastefnan er því ekki síst mannauðsstefna, enda er jú mikilvægasta hlutverk menntunar að verða meira maður - ekki meiri maður, eins og Páll Skúlason heimspekingur og fyrrverandi rektor Háskóla Íslands komst að orði. Sem sagt að rækta þá eiginleika sem gera okkur mennsk. Meginmarkmið stefnunnar er að búa börnum og ungmennum umhverfi þar sem öllum líður vel, hafi tækifæri til að rækta hæfileika sína og blómstra með opnum hug og gleði í hjarta.“

Hvernig er síðan innleiðingu menntastefnunnar háttað?

„Mikilvægt er að hyggja vel að burðum og sjálfstrausti starfsfólksins okkar til að fylgja menntastefnunni eftir. Lögð er mikil áhersla á að kynna hana vel innan menntasamfélagsins. Gert er ráð fyrir því að hver stofnun innan fræðslusviðs geri sína eigin aðgerðaáætlun til þriggja ára í senn, sem byggir á stefnunni, en tekur um leið mið af aðstæðum á hverjum stað. Fræðsluskrifstofan mun leiða þá vinnu og styðja vel við bakið á sínum stofnunum í að fylgja menntastefnunni eftir.“

Helgi segir að hugmynd sé um að vera með eitt til tvö miðlæg verkefni á ári sem tengjast áherslum menntastefnunnar, t.d. eins og læsisverkefnið Skólaslit sem fór fram fyrr í vetur, með þátttöku yfir 100 skóla á landinu öllu. Þá mun Nýsköpunar- og þróunarsjóður fræðslusviðs einnig gegna stóru hlutverki í því að styðja við innleiðinguna.

„Við hlökkum til að vinna með öflugu fagfólki, foreldrum, frískum börnum og ungmennum að áherslum menntastefnunnar. Við vitum að breytingar taka tíma og 2030 er bara rétt handan við hornið,“ segir Helgi fræðslustjóri.