Hálfur milljarður til Suðurnesja síðustu 5 ár
- Úttekt Víkurfrétta á lán- og styrkveitingum opinberra aðila til Suðurnesjamanna:
Helsti broddur í viðskiptalífi margra landa í Evrópu byggist upp af frumkvöðlum og fyrirtækjum sem hafa nýsköpun á stefnuskrá sinni. Frumkvöðlarnir koma með krafti inn í samfélögin, byggja upp fyrirtæki, ráða starfsfólk og koma vörum sínum á markað. Mörg fyrirtækjanna komast aldrei svo langt að geta sett vörur sínar á markað og önnur fara á hausinn eftir nokkurra ára starfsemi. Það eru fyrirtækin sem ná að þrífast sem koma með kraft inn í samfélögin. Þau auka bjartsýni hjá íbúunum og vekja upp vonir hjá fólki sem gengur með viðskiptahugmyndir í maganum; það fer að vinna að því að koma sínum hugmyndum í framkvæmd.
Gott dæmi um fyrirtæki sem náð hefur mjög góðum árangri hér á Suðurnesjum er Kaffitár. Fyrirtækið var stofnað árið 1990 og fagnar því 15 ára afmæli á næsta ári. Fyrirtækið veitir nú tæplega 50 manns atvinnu og eru vörur fyrirtækisins á boðstólum helstu stórmarkaða og verslana landsins. Töluvert hefur verið fjallað um fyrirtækið í fjölmiðlum því það er ein helsta skrautfjöður viðskiptalífs á Suðurnesjum.
Í styrknum felst viðurkenning
Aðalheiður Héðinsdóttir framkvæmdastjóri Kaffitárs segir að stuðningur hins opinbera gagnvart frumkvöðlafyrirtækjum sé mikilvægur. Árið 1993 fékk Aðalheiður styrk úr svokölluðum „Jóhönnusjóði“ eftir að hafa sótt um en sjóðurinn var eingöngu ætlaður konum í atvinnurekstri á landsbyggðinni. „Þann styrk notuðum við til að láta prenta fyrsta kaffibækling Kaffitárs og þótt styrkurinn hafi ekki verið mjög hár þá skipti hann miklu máli. Það var mikil viðurkenning fyrir okkur að fá styrkinn og finna það að fólk trúði á það sem við vorum að gera. Þetta var eiginlega viðurkenning sem sagði að við værum að gera rétt,“ segir Aðalheiður og hún segir að þátttaka sín í t.d. félagi kvenna í atvinnurekstri hafi skilað sér miklu. „Við hjónin höfum aldrei verið feimin við að læra. Maður kann ekkert voða mikið en maður kann að læra og maður er aldrei of góður til að læra eitthvað nýtt. Mér hefur alltaf gengið vel að fá ráðgjöf frá hæfileikaríku fólki og það tel ég vera einn af styrkleikunum. Það skiptir mjög miklu máli að geta leitað til aðila sem hafa vit á hlutunum og sem geta veitt manni ráðgjöf.“
En finnst Aðalheiði að auka ætti við stuðning opinberra aðila til frumkvöðlafyrirtækja? „Já, því við verðum líka að átta okkur á því að það eru tíu fyrirtæki sem kannski fá styrk og reynt að hjálpa en það er bara eitt sem lifir. Þetta eina er bara nóg og þetta er kostnaðurinn sem fylgir frumkvöðlastarfsemi. Það fyrirtæki sem eftir stendur skilar þá sínu til samfélagsins.“
Tvær helstu stofnanir á Íslandi sem veita frumkvöðlum og starfandi fyrirtækjum styrki til nýsköpunar eru Byggðastofnun og Impra nýsköpunarmiðstöð. Samkvæmt upplýsingum frá þessum stofnunum hafa fyrirtæki og einstaklingar á Suðurnesjum hlotið töluverða styrki og lán á síðustu fimm árum.
Byggðastofnun lánar Suðurnesjamönnum 100 milljónir á ári
Byggðastofnun hefur á síðustu fimm árum lánað fyrirtækjum og einstaklingum á Suðurnesjum rúmar 500 milljónir króna. Á þessu tímabili bárust stofnuninni 89 lánsumsóknir og af þeim voru 45 umsóknir samþykktar en 44 synjað. Meðalupphæð hvers láns nemur því rúmum 11 milljónum króna.
Á sama tímabili hefur Byggðastofnun fengið fjórar umsóknir um að stofnunin leggi hlutafé í fyrirtæki á Suðurnesjum. Ein umsókn var samþykkt þar sem stofnunin lagði 5 milljónir króna sem hlutafé. Á sama tíma lagði stofnunin tæpar 85 milljónir króna inn í Eignarhaldsfélag Suðurnesja en eignarhlutur Byggðastofnunar í félaginu er 28,58%. Byggðastofnun á einnig 2,58% í Íslenska Magnesíumfélaginu.
Á síðustu 12 mánuðum hefur Byggðastofnun borist 19 lánsumsóknir og 3 hlutafjárumsóknir af Suðurnesjum.
Styrkir Impru á fjórðu milljón
Frá árinu 1999 hefur Impra nýsköpunarmiðstöð veitt fyrirtækjum eða einstaklingum af Suðurnesjum frumkvöðlastyrki að upphæð 1,3 milljónir króna. Á þessu tímabili hafa 25 umsóknir borist og hefur 5 verið veittur styrkur. Styrkirnir voru allir veittir á árunum 2000 og 2001. Umsóknir árið 2003 voru alls 7 og hlaut engin þeirra styrk.
Tvö fyrirtæki af Suðurnesjum hafa hlotið styrki til vöruþróunar samtals að upphæð 2,5 milljónir króna en alls hafa fimm umsóknir borist frá árinu 1999. Annar styrkurinn 1,5 milljón króna var veittur árið 1999 og hinn var veittur í ár að upphæð 1 milljón króna.
Engar umsóknir af Suðurnesjum í flokkinn „nýsköpun í starfandi fyrirtækjum“ hafa borist en verkefnið var fyrst auglýst árið 2002. Hjá Impru nýsköpunarmiðstöð eru engar óafgreiddar umsóknir af Suðurnesjum.
Vill sjá aukið fjármagn frá ríkinu
Jón Gunnarsson þingmaður Samfylkingarinnar í Suðurkjördæmi segir að hann vilji sjá ríkið koma með fjármagn inn í atvinnulífið á Suðurnesjum. „Ég stóð að tillögu við síðustu fjárlagagerð um að ríkið fengi heimild til að selja að hluta eða öllu leyti hlutabréf í Hitaveitu Suðurnesja. Það var hugsað á þann veg að fyrir hendi væri leið til að bregðast við slæmu ástandi í atvinnumálum á Suðurnesjum með því fjármagni sem kæmi út úr sölu á hlut ríkisins í fyrirtækinu. Sú tillaga var ekki samþykkt en ríkið á það stóran hlut í Hitaveitunni að um verulega fjármuni hefði verið að ræða. Þeir fjármunir hefðu verði eyrnamerktir sérstaklega atvinnuuppbyggingu á Suðurnesjum, samkvæmt fordæmum sem við þekkjum annarsstaðar frá,“ segir Jón en telur hann stuðning ríkisins mikilvægan? „Ég tel mjög mikilvægt þegar litið er á ástandið hér að það sé með sérstökum hætti horft til þess hvort ekki þurfi tímabundið að styðja svæðið meira heldur en í einhverju jafnræði með öðrum svæðum. Og að í það sé settur kraftur að skoða það bæði af hálfu ríkisins, sveitarfélaganna, heimamanna og verkalýðsfélaga hvernig best sé að bregðast við.“
Peningarnir hreyfiafl hugmyndanna
Aðspurður sagðist Jón ekki vita til þess að aðilar á Suðurnesjum væru að koma slíku átaki af stað á Suðurnesjum. „Peningar eru hreyfiafl þess sem gera skal og oft er það þannig að góðar hugmyndir stranda á því að ekki eru til fjármunir. Það er mjög nauðsynlegt að menn skoði með hvaða hætti hægt er að bregðast við. Þegar við lendum í jafn miklu atvinnuleysi eins og hér er og menn fara að verða svartsýnir og neikvæðir þá er nauðsynlegt að það komi einhver jákvæður kraftur inn í það dæmi. Það gerist ekki nema með því að ríkið, sveitarfélög og stör hagsmunasamtök launþega og atvinnurekenda komi að því.“
Þátttaka stórra og öflugra fyrirtækja nauðsynleg
Að sögn Jóns er nauðsynlegt að þessi vinna fari af stað sem fyrst. Hann telur einnig að það vanti þátttöku stórra og öflugra fyrirtækja í uppbyggingu atvinnulífs á Suðurnesjum. „Við erum með stór og öflug fyrirtæki á norður- og austurlandi sem oft á tíðum standa sameiginlega að því að styðja við bakið á nýsköpun og nýjungum í atvinnulífi. Þetta vantar okkur hér. Okkur vantar öflug og stór fyrirtæki sem eru tilbúin til að vinna að því saman að setja á laggirnar ný fyrirtæki sem kosta ákveðna fjármuni í þróun og uppbygginu en til framtíðar geta skilað bæði störfum og fjármunum.“
Í fréttskýringu sem birtist í Víkurfréttum fyrir stuttu þar sem fjallað var um atvinnumál á svæðinu kom fram að unnið er að fjölmörgum verkefnum á Suðurnesjum; verkefnum sem koma til með að veita fjölda manns atvinnu. Lítið hefur hinsvegar heyrst af litlum fyrirtækjum eða einyrkjum sem hafa hug á því að stofna fyrirtæki í kringum viðskiptahugmynd. Rúmlega eitt hundrað Suðurnesjamenn sóttu námskeið á vegum Iðntæknistofnunar í tengslum við samkeppnina „Nýsköpun 2003“ í fyrra. Sú mikla þátttaka sýnir að margir Suðurnesjamenn ganga með viðskiptahugmynd í maganum og vilja stofna fyrirtæki til að koma hugmyndum sínum í framkvæmd. Ef þrjátíu þeirra myndu stofna fyrirtæki og aðeins þrjú komast á laggirnar og verða jafnstór og Kaffitár, þá myndu þessi fyrirtæki veita 150 manns atvinnu.
Eftir Jóhannes Kr. Kristjánsson - [email protected]
