Byrgið skildi eftir sig milljónaskuldir á Suðurnesjum

Fátt hefur verið meira á milli tannanna á Íslendingum undanfarnar vikur en málefni Byrgisins og forvígismanna þess. Siðferðisbrestir og fjármálamisferli forstöðumanns og annarra hafa tröllriðið öllu og er málið komið á borð ríkissaksóknara eftir svarta skýrslu ríkisendurskoðunar.

Ekki er málið óviðkomandi Suðurnesjum því Byrgið var með starfsemi sína í Rockville í um fjögur ár, frá 1999 til 2003. Allan þann tíma reiddi líknarfélagið sig á framlög og velvilja almennings, fyrirtækja og félagasamtaka á svæðinu en þegar Byrgið yfirgaf Suðurnes skildi það eftir sig miklar skuldir og fjöldan allan af svikum og brotnum loforðum.

Byrgið í Rockville
Upphaf starfsemi Byrgisins á Suðurnesjum má rekja til þess að Hjálmar Árnason, þingmaður, hafði kynnt sér starf Byrgisins og var snortin af kraftinum og hugsjónaeldinum sem brann í aðstandendum og þeim góða árangri sem þau náðu.
Húsaleigan var þó að sliga starfið og fór Hjálmar því að vinna að því að búa Byrginu skjól í Rockville og það varð loks úr að í mars 1999 voru undirritaðir samningar við utanríkisráðuneyti um að Byrgið gæti fengið húsnæðið þar til herinn, sem átti húsin, ákveddi annað.

Sóttkví og ThermoPlus
Í fyrstu var mikill spenningur sem ríkti um flutningana og voru uppi hugmyndir um að þar yrði m.a. starfrækt sóttkví fyrir gæludýr og auk þess ætlaði hið nýstárlega fyrirtæki Thermo Plus að opna þar framleiðslu og nýta vistmenn Byrgisins til vinnu. Þó slíkir draumar rættust aldrei komst uppbygging og endurbætur húsnæðisins á fullt og eftir mánaðavinnu vistmanna, sjálfboðaliða og fyrirtækja hófst starfsemi Byrgisins formlega þann 1. október 1999.

Gríðarlegur stuðningur
Þegar litið er yfir fréttir frá næstu þremur árum þar á eftir kom í ljós hinn gríðarlegi stuðningur sem starfsemin naut hér suður með sjó því fyrirtæki og einstaklingar voru óþreytandi við að láta vinnu, fjármuni og vörur af hendi rakna til Byrgisins. Meðal annars komu iðnaðarmenn frá verktakafyrirtækjum til að vinna að endurbótum á húsnæðinu í sjálfboðavinnu.

Byrgið burt
Það var svo undir lok árs 2002 sem sá kvittur komst á kreik að Byrgið skuli burt því herinn hugðist rífa húsin í Rockville. Þá hafði tugum milljóna verið eytt í endurbætur og þótti forsvarsmönnum Byrgisins það að sjálfsögðu súrt í broti að þurfa að yfirgefa staðinn.

Í apríl 2003 var gengið frá kaupum ríkisins á Efri-Brú í Grímsnesi þar sem Byrgið fékk framtíðarhúsnæði. Mánuði fyrr hafði félagsmálaráðherra, Páll Pétursson, tilkynnt að rekstur Byrginsins skyldi tryggður með fjárstuðningi úr ríkissjóði.

Endanlegur lokapunktur var svo settur við sögu Byrgisins í Rockville þegar Guðmundur Jónsson læsti hliðinu á eftir sér þann 10. Júní 2003 og henti lyklinum út í móa og sagði að þar hefðu 100 milljónir farið fyrir lítið. Þessi tálknræna athöfn varð honum að vísu til vandræða því hann þurfti að koma aftur eftir tvær vikur og leita að lyklinum í móanum til að skila honum til utanríkisráðuneytisins.

Milljónaskuld við hitaveituna
Þótt vissulega hafi verið unnið gríðarlega gott og þarft starf í Byrginu alla tíð varð sífellt augljósara að undir niðri var ekki allt með felldu.

„Smám saman fórumvið að reka okkur á að það stóð ekki allt sem að Birgismenn sögðu,“ sagði Hjálmar. „Eitt af því sem þeir sviku okkur um var að gera upp skuld sína við Hitaveitu Suðurnesja. Það þótti mér sárast vegna þess að því hafði ítrekað verið lofað af þeirra hálfu.“ Hitaveitan tengdi húsin í Rockville inn á heitaveitu og tengdu þau rafmagni þegar árið 1999 en greiðslur fyrir það bárust ekki frekar en greiðslur fyrir notkun rafmagns og hita. Í skýrslunni sem var unnin fyrir utanríkisráðuneytið og gefin út í janúar 2002 kom fram að skuld Byrgisins við Hitaveituna var 13 milljónir króna.

Eftir þverpólitíska samstöðu á Alþingi fékk Byrgið framlag á fjáraukalögum að upphæð 12 milljónir til að gera upp við Hitaveituna en þeir fjármunir skiluðu sér aldrei til HS úr höndum Byrgismanna, sem skiptu, m.a. um kennitölu þegar ljóst var í hvað stefndi.

Hjálmar lagði mikið kapp á að Byrgið fengi fjármuni til að geta gert upp skuldir og eins og hann orðar það: „...ólmaðist innan þingsins, mjög knúinn áfram af stjórnarandstöðu sem var stöðugt að skamma okkur fyrir að leggja ekki nógan pening með Byrginu.“

Sáu aldrei peningana
Júlíus Jónsson, forstjóri Hitaveitu Suðurnesja, sagði í samtali við Víkurfréttir að í september 2002 hafi ógreidd orkunotkun og tengigjöld verið að upphæð tæplega 16 milljónir króna auk dráttarvaxta í 2 - 3 ár. Skuldin er enn útistandandi. „Við vorum ekki að fara að eyða peningum í að setja þá á hausinn, því þeir áttu engar eignir, en við vorum útmálaðir sem vondir menn fyrir að ætla að loka fyrir rafmagnið hjá þeim.“ Júlíus segir að þeim hafi verið lofað að styrkir frá ríkinu skyldu renna upp í skuldina, en ekkert hafi verið um efndir. „Okkur var sagt að Byrgismenn hefðu komið og sótt peninginn. Svo fengum við líka yfirlýsingu frá eigendum stórfyrirtækja sem létu Byrgið fá peningana til að greiða orkureikningana og en þeir komu aldrei til okkar.“ Júlíus bætti því við að hann hefði ekki ástæðu til að fullyrða að Guðmundur Jónsson hafi tekið féð sem ætlað var HS. „Ég saka menn ekki um að stinga undan, en fjármunirnir fóru í eitthvað annað en að greiða skuldir við okkur.“

Hjálmari nóg boðið
Eftir að hafa lagt sig allan fram um að tryggja Byrginu rekstrargrundvöll runnu á Hjálmar Árnason tvær grímur á fundi með Byrgismönnum og fulltrúum þeirra ráðuneyta sem komu að málefnum Byrgisins. „Af þeim fundi gekk ég vegna þess að þá var mér nóg boðið af framkomu Guðmundar Jónssonar. Þar voru svívirðingar, öfugsnúningur og það sem mér fannst vera allt að því svik í minn garð. Ég ætlaðist ekki neins af honum annars en heiðarleika, en þarna ákvað ég að hætta að skipta mér af Guðmundi og hans málefnum.“

Allir vildu vel
Enginn flokkur á Alþingi getur fríað sig undan því að hafa talað máli Byrgisins og eru mörg ummæli frammámanna næsta brosleg í ljósi uppljóstrananna síðustu vikna. Hjálmar segir að þeir sem hafi tjáð sig um málið hafi allir haft það eitt að leiðarljósi að hjálpa sínum minnstu bræðrum og systrum. „Það vildu allir vel. Og einnig má geta þess að, án þess að vísa ábyrgð á hann, gerði starf og fagleg ábyrgð Ólafs Ólafssonar, fyrrum landlæknis, í Byrginu starfsemina trúverðuga, en hann fer inn í þetta af sama göfuglyndi og allir aðrir.“

Ekki traustsins verðir
Í þessu sorglega máli sýnir sig hversu almenningur og ráðamenn eru viljug til að leggja góðum og göfugum málum lið. Fjöldinn allur af fólki lagði sitt af mörkum og treysti á einstaklinga sem voru, eftir á að hyggja, ekki traustins verðir. En mun þetta mál, að mati Hjálmars, skemma fyrir góðum málum í nánustu framtíð? „Nei. Þetta mun bara styrkja þau því nú verður fylgst betur með þeim og þó það hafi í för með sér meiri skriffinsku mun það ekki stoppa góð mál ef viljinn er til staðar.

Það má aldrei gleyma því að í Byrginu var unnið göfugt starf og margir einstaklingar sem í dag eru góðir og gegnir borgarar komust á legg vegna hugsjónanna sem réðu för í Byrginu.“