Bjartsýnni á betri tíð í Sandgerði strax á þessu ári

Skuldir Sandgerðisbæjar hafa verið talsvert í umræðunni á síðustu vikum. Það ætti engan að undra því skuldirnar eru þær hæstu sem nokkurt sveitarfélag glímir við á Íslandi í dag. Ólafur Þór Ólafsson leiðir bæjarstjórn Sandgerðisbæjar í þeirri vinnu að rétta við rekstur bæjarins. Ólafur Þór er forseti bæjarstjórnar. Víkurfréttir tóku hann í viðtal um stöðuna í Sandgerði og nánustu framtíð í sveitarfélaginu.

„Ég hef heyrt það utan af mér að það séu margir sem halda að þessar skuldir hafi allt í einu poppað upp í ár því þær hafa verið mikið í umræðunni síðustu mánuði. Þessi staða hefur hins vegar verið kunn í nokkurn tíma og er ekki tilkomin á þessu kjörtímabili,“ segir Ólafur Þór í samtali við Víkurfréttir.
„Þegar hrunið varð 2008, þá var ljóst að skuldastaða bæjarins versnaði til muna. Í kosningabaráttunni 2010 talaði ekkert framboðanna um að skuldavandinn væri ekki til staðar. Menn lögðu hins vegar mis mikla áherslu á vandann.

Ljóst að verkefnið var mun þyngra
Þegar við setjumst í meirihlutann eftir kosningar þá kemur hins vegar í ljós að verkefnið er mun þyngra en menn gerðu sér grein fyrir. Ástæðan fyrir því að umræðan um skuldavandann er svona sterk núna er m.a. vegna þess að við erum að vinna markvisst að því að taka á vandanum“.

Í ljósi nýrra sveitarstjórnarlaga er ekki í boði að vera með 405% skuldir af árstekjum sveitarfélagsins. Það stenst ekki lög og bæjarstjórn Sandgerðis því neydd til að taka á vandanum.
„Þar fyrir utan vann Haraldur Líndal Haraldsson skýrslu fyrir okkur og veitti okkur ráðgjöf sem við höfum verið að fara eftir í fjárhagsvinnu okkar. Við héldum opinn kynningarfund á innihaldi þeirrar skýrslu nú í vetur og í kjölfar þeirrar kynningar hefur verið mikil umræða í bæjarfélaginu“.

Eins og hjá alkóhólistanum
Ólafur Þór er ekkert að skafa af lýsingum sínum á ástandinu: „Ég hef stundum lýst þessu þannig að staðan sé eins og hjá alkóhólistanum sem ekki getur annað en horfst í augu við vandamál sín. Raunveruleikinn er sá að við skuldum, reksturinn er of bólginn, það er staðan og við verðum að taka á henni“.

- Hvað skóp þennan vanda?
„Rót vandans eru mjög miklar framkvæmdir á árunum 2002 til 2009. Síðasta stóra framkvæmdin er viðbygging við skólann sem kostaði einn milljarð króna.
Ef við skoðum hvernig staðan var í Sandgerði árið 2000 og síðan 2010 þá er ýmislegt búið að gerast á þessum tíma. Sandgerði fer inn í Fasteign árið 2004. Það mál hefur verið heitt í pólitíkinni í Sandgerði frá upphafi. Fasteign á skólann, sundlaugina, íþróttahúsið og samkomuhúsið í Sandgerði og einnig áhorfendastúkuna við knattspyrnuvöllinn. Síðan Sandgerði fór inn í Fasteign hefur verið samið við fyrirtækið um uppbyggingu á íþróttamannvirkjum og stækkun skólans. Þá var ráðist í byggingu á Vörðunni, þar sem bæjarskrifstofur og önnur þjónusta eru til húsa, auk íbúða. Einnig hefur verið farið í uppbyggingu á tveimur nýjum hverfum í Sandgerði, Lækjamótahverfi og því sem við köllum Hólahverfi. Allar þessar miklu framkvæmdir eru rótin að skuldavanda sveitarfélagsins“.

Gengisáhætta í samningum við Fasteign
Í samstarfi Sandgerðisbæjar við Fasteign var mikil gengisáhætta til staðar og sú áhætta varð öllum sýnileg við hrunið, því þá fer hún að hafa veruleg áhrif, segir Ólafur Þór við Víkurfréttir. Skuldbinding í lánasamningum við Fasteign sjást ekki í ársreikningum sveitarfélagsins fyrr en árið 2009 þegar gert var upp eftir nýjum reglum. Sveitarfélagið hafði því verið að skuldbinda sig án þess að það sæist í tölum sveitarfélagsins. Þegar lögum um reikningsskil sveitarfélaga var breytt, þá fóru þessar tölur að koma í ljós.

Skuldugasta sveitarfélagið á landinu
„Það er ekkert hjá því komist að horfa á það að við erum skuldugasta sveitarfélagið í landinu. Það hlýtur einnig að segja okkur að ekki hafi verið farið skynsamlega í allar framkvæmdir og að meira hafi verið gert en við höfðum efni á“.

- Hver er megin punktur þeirrar skýrslu sem Haraldur Líndal vinnur fyrir ykkur?
„Aðal málið er að hann greinir stöðuna eins og hún er núna og þá er horft í skuldavanda Sandgerðis. Hann bendir á að ekki er nóg að taka til í rekstrinum eins og gert hefur verið 2009, 2010 og 2011. Sveitarfélagið verður að hafa rekstrarniðurstöðu sem nýtist til að greiða niður lán.

Fyrst núna í harkalegar aðgerðir
Fyrst núna erum við hins vegar að fara í frekar harkalegar aðgerðir sem fólk finnur fyrir. Við erum með samfélag þar sem hvergi er eins mikið atvinnuleysi og í Sandgerði. Það þolir því illa auknar álögur. Sveitarfélagið er neytt til þess að fara með allar álögur í topp til þess að eiga rétt á greiðslum frá t.a.m. Jöfnunarsjóði sveitarfélaga, svo dæmi séu tekin. Það er það fyrsta sem lánastofnanir eða eigendur skulda benda á þegar reynt er að semja, hvort ekki sé verið að nýta skattstofna til fulls,“ segir Ólafur Þór.

Ekkert formlegt inngrip eftirlitsnefndar
Sandgerðisbær er eitt af nokkrum sveitarfélögum á landinu sem er undir skoðun hjá eftirlitsnefnd um fjármál sveitarfélaga. Staðan í dag er að aðeins er um eftirlit að ræða en ekkert formlegt inngrip í rekstur sveitarfélagsins. Skýrslan sem Haraldur vann fyrir Sandgerði er gerð í kjölfar þess að nefndin beindi því vinsamlega til sveitarfélagsins að leita ráðgjafar til að fara ítarlega ofan í og greina vanda sveitarfélagsins. Kostnaður við þá vinnu sem Haraldur vann er að stærstum hluta greiddur úr Jöfnunarsjóði sveitarfélaga. Ólafur segir að yfir Sandgerði vofi að ef menn standi sig ekki í fjármálum sveitarfélagins, þá verði fjármálastjórnin tekin af sveitarfélaginu.

Bæði skuldasúpa og gullpottur
- Nú er staða Sandgerðisbæjar nokkuð sérstök. Á aðra hönd eruð þið að glíma við erfiða skuldasúpu á meðan þið hafið gullpott á hina höndina sem kallast Velferðarsjóður Sandgerðis upp á rúmlega 1100 milljónir króna.
„Það liggur fyrir vilji bæjarstjórnar og allir sammála um það að þessir peningar verða nýttir til að ná niður skuldum Sandgerðisbæjar“.
Ólafur segir það vandasamt verk, enda skuldbindingar Sandgerðis flóknar. Þær eru bæði við Fasteign og einnig Lánasjóð sveitarfélaga.
„Þetta er flóknara ferli en svo að maður geti mætt með peningana í tösku og greitt lánin. Það er vinna sem okkur bíður á þessu ári að fara í samninga við lánadrottna og finna lausn sem verður ásættanleg fyrir okkur og viðsemjendur okkar.
Vera okkar í Fasteign er eitt af þeim málum sem við erum að skoða í dag og við erum að ræða við stjórn Fasteignar núna“.

Ljós við enda ganganna
Ólafur Þór segir að þó baráttan sé erfið þá sé bjartari tíð framundan.
„Það sem má aldrei gleymast er að það er ljós við endann á göngunum. Við teljum að það sé hægt að ná skuldum sveitarfélagsins í ásættanlega stöðu. Nýju sveitarstjórnarlögin segja að skuldir megi vera 150% af tekjum sveitarfélagsins. Við náum því ekki í bráð. Við höfum hins vegar sett stefnuna á að komast niður fyrir 250% markið en séu sveitarfélög fyrir ofan það mark þá mega þau ekki skuldbinda sig frekar. Ef allt gengur upp hjá okkur þá erum við að gera okkur vonir um að komast niður fyrir 250% markið fyrir árslok. Á næstu 10 árum ættum við að ná skuldum og skuldbindingum niður í eða niður fyrir 150% af árstekjum.
Ef við náum settum árangri í ár, þá er strax komin allt önnur skuldastaða í sveitarfélaginu auk þess sem við erum að ná betri árangri í rekstrinum hjá okkur. Það kemur reyndar fram í skýrslu Haraldar að það er ekki af miklu að taka í rekstrinum og sveitarfélagið vel rekið að mörgu leyti.

Fræðslumálin í mjög ásættanlegum málum
Í fræðslumálunum, sem eru langstærsti útgjaldaliður sveitarfélagsins erum við í mjög ásættanlegum málum og með betri rekstur en mjög víða. Við höfum einnig verið að gera hluti sem eru umfram það sem venjuleg sveitarfélög hafa verið að gera.
Ég get nefnt tvö dæmi. Við rákum upplýsingaskrifstofu ferðamála í Leifsstöð sem Ferðamálasamtök Suðurnesja hafa nú tekið yfir en við greiðum ennþá til. Svo er það stuðningur okkar við fræðastarfsemi sem er meiri en nokkurs annars sveitarfélags á landinu og þar er ég að tala um starfsemina í Fræðasetrinu. Við höfum gert þetta af því að Sandgerðisbær er tekjuhátt sveitarfélag og í því liggur einnig okkar von, sveitarfélagið er tekjuhátt og tekjustreymið til okkar er hátt. Ef við náum utan um skuldavandann og ef við náum að laga reksturinn til þá náum við sveitarfélagi sem verður heilbrigt og gott á mjög skömmum tíma“.

Óspennandi tímar í pólitíkinni
- Er ekki óspennandi að vera í pólitík við þessar aðstæður?
„Þú getur rétt ímyndað þér það. Sem betur fer hefur bæjarstjórnin verið samhent í þessum málum sem snúa að rekstri og skuldum sveitarfélagsins. Við höfum ekki verið að skipta okkur á meirihluta- og minnihlutaborð í þessum málum. Vissulega takast menn á um einstaka málefni og ekki er alltaf eining um einstaka smáatriði. Við höfum ákveðið að þetta sé stóra verkefnið. Um það eru allir sammála og við gerum þetta saman.
Þetta er ekki gaman og það er enginn meira meðvitaður um það en við sjálf. Ég á tvö börn á leikskóla hérna og hef þurft að takast á við hærri leikskólagjöld. Ég keypti mér hús rétt fyrir hrun og hef horft á fasteignagjöldin hækka. Það er ekkert gaman þegar bæjarstjórnin er í aðgerðum sem minnkar vinnu hjá fólki og dregur saman starfskjör þeirra og þyngir tilveruna.
Ég skil það vel þegar fólk blótar okkur og því sem við erum að gera. Ég hef fullan skilning á því. Ég hef áhyggjur af því að við fáum ekki dugmikið og kraftmikið fólk til að halda áfram þessu starfi í bæjarstjórninni í næstu kosningum. Fólk hefur sagt við mig í bæjarstjórninni, bæði í minni- og meirihluta og sérstaklega þeir sem komu nýir inn, að þetta verkefni, að sitja í bæjarstjórn og taka á svona málum, sé miklu erfiðara en þau hafi gert sér grein fyrir.

Skil fólk þegar það segist ætla að nota tíma sinn í eitthvað annað
Öll sveitarfélögin á Suðurnesjum, utan Grindavíkur, eru að fara í gegnum eða hafa farið í gegnum erfið mál tengd fjármálum sveitarfélaganna, skuldbindingum og rekstri. Auðvitað hef ég áhyggjur af því að fólk vilji varla koma nálægt þessu, því þetta er tímafrekt og krefjandi ef fólk ætlar að sinna þessu vel. Ég skil fólk þegar það segist ætla að nota tíma sinn í eitthvað annað“.
Ólafur segir að bæjarbúar séu aðeins að skammast í bæjarfulltrúum en þeir sem hafi lesið skýrslu Haraldar eða komið á borgarafund í vetur þar sem efni hennar var kynnt, sýni málinu skilning.
„Ég skil hins vegar þegar þetta er farið að snerta veskið eða budduna hjá fólki og hefur áhrif á þess eigin líf, að fólki er ekkert skemmt“.

- Er doði í samfélaginu?
„Það koma tímabil sem manni finnst það. Fólk er hins vegar furðu hresst. Við erum að horfa á erfið mál hér í bæjarfélaginu, atvinnuleysi á Suðurnesjum og þyngsli í atvinnumálum. Ég er hins vegar bjartsýnni nú í upphafi árs 2012 en ég var í fyrra. Ég er bjartsýnni á að við förum að sjá niðurstöðu í Helguvík. Við finnum fyrir vilja til fjárfestingar og framkvæmda í kringum sjávarútveginn. Mér finnst vera að færast aukinn kraftur í samfélagið. Það á að skila aukinni vinnu og trú fólks á að það sé hægt að vera hér áfram“.