Umræða um menntamál

Samkvæmt lögum á framhaldsskólinn að vera fyrir alla og án aðgreiningar. Þetta er falleg hugmyndafræði og varla hægt að vera henni mótfallinn. Hins vegar má velta því fyrir sér hvort þessi hugmyndafræði virki í reynd. Er skólinn í raun fyrir alla og er skóli án aðgreiningar heppilegasta formið fyrir alla? Mér hefur alltaf fundist að okkur hafi ekki tekist nægilega vel til við að búa til þennan fyrirmyndarskóla.

Stundum finnst mér eins og menntakerfið sé orðið eins og uppdagað nátttröll lengst inni á öræfum. Inntak og form náms eru ekki í neinum takti við þann raunheim sem nemendur búa og hrærast í. Við erum búin að ganga í gegnum gífurlega flókna tæknibyltingu á örskömmum tíma sem hefur umbylt veruleikanum. Skólinn er í eðli sínu íhaldssamur og á lika að vera það. En íhaldssemin má ekki verða til þess að hann einangrist innan í sjálfum sér. Við kennarar kvörtum og kveinum yfir doða og áhugaleysi nemenda okkar. Við kvörtum yfir því að þeir lesi ekkert, vinni ekki heimavinnuna sína, slugsi, slóri og flosni svo upp. Brottfall er stór og dýr meinsemd. Menntakerfið kostar skattborgara drjúgan skilding og varla er hægt að kenna launum kennara um þann óhóflega kostnað. Ég hef lengi talið að skólakerfið verði að fara að mæta nemendum þar sem þeir eru staddir en ekki þar sem því finnst að þeir ættu að vera staddir. Það þyrfti að umturna öllu kerfinu innan frá, hugsa inntakið og markmiðin algerlega upp á nýtt, stokka allt upp á nýjan leik. Það er engin lausn fólgin í því að staga sífellt í götin og bæta við hjáleiðum þangað til kerfið er orðið eins og eitt risastórt brogað og ósamstætt bútasaumsteppi.

Nýtt Ísland, nýr skóli, ný hugsun. Hugarfarsbreytingin sem við þurfum svo nauðsynlega á að halda verður hvergi til nema í menntakerfinu. Nýi skólinn, bæði grunn- og framhaldsskólinn, þarf að vera sveigjanlegri, námsinntakið nýstárlegra, fjölbreyttara, meira skapandi bæði í hugsun og verki, í meiri tengslum við raunheiminn og við hæfi þess breiða nemendahóps sem hann á að höfða til. Samstarf skólastiga þarf að vera miklu markvissara og skilin milli þeirra fljótandi. En eitt allra mikilvægasta verkefni skólans er að endurskoða og endurskapa inntak námsins til samræmis við veruleikann. Það þarf að fleyta skólanum inn í 21.öldina.

Skólinn verður að halda standard. Skólinn verður að gera kröfur. Ég er alveg sammála því. Skólinn á að gera kröfur. En við höldum engum standard með því að fóðra nemendur á námsefni og kennsluháttum sem ná engan veginn til þeirra. Við getum ekki gert kröfur sem þeir geta ekki staðið undir. Við verðum að matreiða mismunandi efni ofan í mismunandi hópa, beita mismunandi námsmati og gera mismunandi kröfur – ef skólinn á að standa undir því nafni að vera fyrir alla og án aðgreiningar. Við megum ekki alltaf skýla okkur á bak við miðlæga námsskrá þegar rætt er um inntak námsins. Ef ráðuneytið sér ekki hvað það er arfavitlaust að skylda t.d. nemendur í íslensku sem ekki eru á bóknámsbraut að læra málfræði og setningafræði í stað þess að leggja meiri áherslu á lestur og lesskilning þá verðum við kennarar að benda því á það. Annars erum við stöðugt að eyða ómældri orku, tíma og fjármunum til einskis. Nemendum leiðist, kennarar brenna út á eilífu eintali sínu við tómið. Skólastarfið verður fullkomlega árangurslaust.

Á tímum atvinnuleysis, niðurskurðar og almennrar eymdar í íslensku samfélagi finnst mér ekkert óeðlilegt að skólinn hafi hlutverki að gegna sem félagslegt úrræði. Kannski ætti það að vera eitt af hlutverkum hans á öllum tímum. Einu sinni var einkum litið á skólann sem þekkingarmiðstöð, svo var lögð rík áhersla á hann sem uppeldismiðstöð og núna líka sem félagsmiðstöð. Það hlýtur alltaf að vera betra að halda unglingum inni í ákveðnu ferli innan veggja skólans heldur en láta þá ráfa um göturnar iðjulausa. Mér finnst í sjálfu sér ekkert athugavert við að útskrifa nemendur á þann veg að viðkomandi hafi setið í viðkomandi áföngum í viðkomandi námsgreinum einhvern ákveðinn tíma en án eininga og einkunnar. Við vitum að það eru svo ótrúlega margir nemendur með svo skerta námsgetu af ýmsum orsökum að þeir munu aldrei geta áorkað neinum prófum. En þeir eru ekki óalandi eða óferjandi fyrir það. Það að vera í skólanum kemur þeim áleiðis bæði þekkingarlega, uppeldislega og félagslega þó það verði ekki endilega mælt á viðtekna mælistiku.

Nýtt Ísland, nýr skóli, ný hugsun, betri skóli fyrir alla. Mér finnst að við verðum að vinna að því að auka veg starfsmenntunar og verknáms, listnáms og skapandi starfs. Styttri námsbrautir eiga fullan rétt á sér. Oft er talað um að verknámið sé svo dýrt. En hefur verið reiknað út hve dýrt það er að halda nemendum inni á bóknámsbraut með fall í áföngum önn eftir önn eða hefur verið reiknað út hve dýrt máttlítið stúdentspróf er sem aðgöngumiði að háskólanámi? Við þurfum að hugsa þetta allt upp á nýtt. Einnig menntun og laun kennara.

Að lokum vil ég segja að kannski liggur vandi framhaldsskólans í því að honum hefur verið ætlað of víðfeðmt hlutverk. Í reynd má segja að framhaldsskólinn hafi tekið yfir gamla gagnfræðaskólann, iðnskólann, menntaskólann og líka alla þá nemendur sem áður hefðu ekki farið í neina skóla. Kannski þyrfti að skilgreina hlutverk hans betur og vera óhræddari við meiri niðurhólfun. Það á ekki síður við um grunnskólann. Það þyrfti að láta af pólitískri rétthugsun sem mér finnst hafa verið mikill dragbítur á allt skólastarf. Börnum, jafnt sem fullorðnum, líður best innan um jafningja sína. Þar geta þau fundið til styrkleika síns, blómstrað og notið sín. Að vera í hópi þar sem maður er alltaf minni máttar dregur úr manni allt fjör, allan kjark, alla gleði. Ég er þess fullviss að meiri niðurhólfun þar sem þarfir nemenda eru í fyrirrúmi muni bæta starfsgleði bæði nemenda, kennara og ánægju foreldra. Við myndum skapa betri skóla. Mér finnst t.a.m. mjög jákvætt og gott að framhaldsskólarnir séu ekki allir steyptir í sama mótið – nemendur okkar eru nefnilega ekki heldur allir eins og það er ekki hlutverk skólans að gera þá alla eins.

Jórunn Tómasdóttir
framhaldsskólakennari