Lífsbjörginni var rænt frá okkur

Ég var krakki þegar við leikfélagarnir byrjuðu að vinna á bryggjunni í Hafnarfirði. Ætli ég hafi ekki verið 12 ára gamall. Man að pabbi hringdi niður á kontór til Jóns og spurði hvort launin gætu staðist, jú þetta var lægsti taxti sem var 80% af fullorðinslaunum. Þetta slagaði hátt í launin hans pabba í bankanum.

Strákarnir í vesturbænum í Hafnarfirði voru duglegir, hörkuduglegir,  þó svo við værum krakkar. Unnið var til sjö að kveldi og laugardaga frameftir degi. Við þvoðum lestarborðin, stíuklampa, steisklampa ofl, sem kom upp með troginu þegar leið á löndun. Þetta var alltaf svona á sumrin en skóli á veturna. Það var oft að við fengum vinnu um páska og í jólafríum, alltaf gott að fá aur. Í bænum sást varla fólk á ferli, allir voru að vinna í Bæjarútgerðinni, nema í hádeginu og kvöldmatnum, þá flykktust konurnar í stígvélum og hvítu jökkunum heim til að elda oní karlana og svo til baka. Á sunnudögum var svo þrjúbíó í Bæjarbíó. Lífið var einfalt.  

Togari seldur úr bænum
Árin liðu í vesturbænum og alltaf fórum við bræðurnir með launaumslögin til mömmu á föstudögum, ekki þurfti ég pening þangað til ég fór til tannlæknis í Reykjavík, Eiríkur tannlæknir í Hafnarfirði var með fótknúin bor. Þetta var í þá tíð að unglingar fengu sumir falskar tennur í fermingargjöf.
Svo gerðist eitthvað, aflinn minnkaði, togarinn Maí varð þungur í rekstri og deilur stóðu um Bæjarútgerðina. Eitt sinn las ég svo í blaðinu að búið væri að selja togarann norður, það var alvarlegt fannst mér unglingnum. Sú saga flaug um bæinn að bæjarfulltrúarnir höfðu verið svo vitlausir að láta veiðafærin með án þess að verðleggja þau sérstaklega. Manni fannst eitthvað vera að þessu öllu. Maður hafði alltaf haldið að þetta væri það sem bjargaði Íslandi og okkur frá fátæktinni.  Í þá tíð var stagað í sokka, skyrtukrögum snúið við ef slitnuðu, engu hent og aldrei tekið lán, það var enginn peningur til. Epli voru um jólin og útlenskt var framandi. Þá var sko kreppa.

Síðan komu nýar veiðireglur og Maí fékk kvótann, sem Hafnfirðingar höfðu unnið fyrir. Ég ímynda mér að mörg sjávarplássin hafi lent í því sama, að missa fiskvinnsluna frá sér meir eða minna, með einum og öðrum hætti. Sum staðar er þó enn vinnsla í landi en ótraust og oft rétt til að það sé lífvænlegt í mörgum plássum. Mörg pláss hafa selt frá sér kvótana með loforð um að landað yrði í plássinu. Það hefur verið illa efnt af útgerðarmönnum.

Við kunnum og getum þetta
Mér gremst að til sé kvótakerfi, þar sem hægt er að taka af þorpunum aldagamlann rétt til að geta lifað í plássinu, að lifibrauðið sé tekið af okkur í nafni hagræðingar í vinnslu. Svo er okkur boðið uppá álver í staðinn. Það er eitthvað að, þegar bæjarfulltrúarnir ætla enn og aftur að hafa vit fyrir okkur. Björginni hefur verið rænt frá þorpunum, með hjálp bæjarstjórna, ríkisstjórna að frumkvæði útvegsmanna. Álver duga ekki, þau eru tálsýn. Samfélagslegt tjón er ekki metið því það er ekki verið að reikna svoleiðis hluti. Höfnin, göturnar, frystihúsin, skólarnir og húsin sem fólkið fjárfesti í standa tóm. Það var ekki reiknað hvað það kostaði samfélagið að taka burtu sjálfsbjörgina. Sagði ekki forsætisráðherra Davíð Oddson að það þyrfti að aðstoða fólk í fámennum byggðarlögum að flytjast suður? Honum fannst það raunhæft. En okkur?

Ég veit ekki hvernig þetta gerðist, að við hættum að hugsa um hvað héldi byggðinni uppi umhverfis landið. Kannski að spilltir stjórnendur höfðu skipt með sér gæðunum, Framsóknarmenn áttu landbúnaðinn og Sjálfstæðismenn fiskinn og svo urðu menn gráðugir. Ég veit það ekki, en ég veit að himnarnir hrynja ekki ef útgerðarmenn verða að borga gjald af auðlindinni og ég veit að fólkið sem býr í fámennum sveitarfélögum umhverfis landið verður ekki í vandræðum með að veiða og vinna fisk eins og á öldum áður. Við kunnum þetta og getum alveg bjargað okkur, bara að við fáum að gera það án þess að björginni verði stolið frá okkur aftur.

Það þarf að færa aldagamlan rétt byggðarinnar aftur til fólksins sem á auðlindina, annars leggjast fjölmörg pláss niður.

Ólafur Sigurðsson
Höfundur er fyrrverandi sjómaður og berst með Dögun fyrir uppstokkun laga um stjórn fiskveiða.