Landsvirkjun þarf pólitíska eigendastefnu

Markmið raforkulaga er að stuðla að þjóðhagslega hagkvæmu raforkukerfi og efla þannig atvinnulíf og byggð í landinu. Undir þau lög fellur m.a. starfsemi ríkisfyrirtækisins Landsvirkjunar sem er eign þjóðarinnar. Stjórnendur Landsvirkjunar stærsta orkufyrirtækis landsins einblína á aukna arðsemi fyrirtækisins eins og það sé eyja í hagkerfinu. Með tilvísun í stefnumið stjórnenda Landsvirkjunar er eins og að heildarhagsmunir þjóðarbúsins sé ekki hafðir að leiðarljósi og það er eins og gleymst hafi að meta langtímasamstarf við trausta viðskiptavini sem hafa skapað Landsvirkjun og samfélaginu gríðarleg verðmæti á umliðnum árum. Þannig huga þeir minna af því hvort starfsemi Landsvirkjunar auki útflutningstekjur eða stuðli að hagvexti í landinu og virðisauki raforkunnar skapi fjölbreytt og vel launuð störf.

Gæluverkefni og hækkun raforku til heimila
Rekstur Landsvirkjunar er um margt eins og  hvert annað einkafyrirtæki. Fyrrnefnd áhersla á arðsemi án tillits til heildarhagsmuna þjóðarinnar er ekki stefna sem er mér að skapi. Sú stefna birtist m.a. í miklum þunga sem stjórnendur fyrirtækisins leggja í lagningu hugsanlegs raforkusæstrengs til Bretlands. Ekki verður séð af lögum um Landsvirkjun að fyrirtækið eigi að einbeita sér að erlendum raforkumarkaði, nema síður sé. Stórir viðskiptavinir í landinu eru skertir um raforku og ótrygg orka hækkar upp úr öllu valdi á meðaner umræða um að selja orkuna úr landi.

Það er stórpólitísk ákvörðun ef ráðist verður í lagningu raforkusæstrengs til Englands. Það er því mikilvægt að meirihluti sé fyrir því á Alþingi að sú stefnubreyting á starfsemi Landsvirkjunar að selja íslenska orku úr landi eins og hverja aðra óunna hrávöru liggi fyrir áður en lengra verður haldið. Hvernig samrýmdist það hlutverki fyrirtækisins og íslenskum lögum? Þetta er kannski sérstaklega athyglisvert í ljósi þess að lagning sæstrengs myndi hækka orkuverð til heimilanna og atvinnulífsins í landinu verulega og snerta þannig beint afkomu heimilanna og atvinnulífsins. Þá er ljóst að virkja yrði ígildi tveggja Káraknjúkavirkjana til þess að nægt framboð orku væri til staðar til að standa undir fjárfestingu og kostnaði við rekstur sæstrengs. Íslendingar yrðu mjög háðir einum stórum orkukaupenda í marga áratugi en myndu samt aðeins fullnægja broti af heildarþörfum hans, þannig að  samningsstaðan væri mjög kaupanda í vil. Þá er þeirri spurningu ósvarað hvort skynsamlegt sé að færa virðisaukann af endurnýjanlegum íslenskum náttúruauðlindum í hendur þjóðar sem hefur ekki hikað við að send herskip á hendur Íslendingum þegar deilt er um nýtingu auðlinda og sett á okkur hryðjuverkalög sem enn svíður undan. Þetta er eins og að senda fiskin okkar óunnin á erlenda markaði og kippa fótunum undan allri landvinnslu. Engum dettur slíkt í hug.

Svo til undantekningarlaust hefur fyrrnefndur sæstrengur verið til umfjöllunar á aðalfundum Landsvirkjunar mörg undanfarin ár. Breskir hagsmunaðilar hafa ítrekað verið fengnir til landsins að frumkvæði Landsvirkjunar með það að markmiði að selja eigendanum hugmyndina. Jafnvel hefur verið gengið svo langt að beita stjórnvöld þrýstingi með síbylju áróðurspenna sem vonandi eru ekki kostaðir af Landsvirkjun. Fyrirspurn minni til iðnaðarráðherra um kostnað Landsvirkjunar vegna sæstrengs var svarað af Landsvirkjun með þeim hætti að Alþingi er hunsað í svörum en spurt var um ferða- og ráðgjafakostnað vegna verkefnisins, en Landsvirkjun bar fyrir sig viðskiptaleynd vegna þessa kostnaðar.

Höfum kjark í umræðuna
Raforkulögum hér á landi var breytt með það að markmiði að koma á samkeppni í orkumálum í samræmi við orkumálatilskipun ESB. Ég velti fyrir mér hvort það hafi raungerst og ég spyr hvort skerpa megi á samkeppni á íslenskum raforkumarkaði til hagsbóta fyrir neytendur og þjóðarbúið í heild? Er Landsvirkjun orðin of stór fyrir íslenskan markað og gæti það verið skoðunarvert að skipta fyrirtækinu upp? Ég vil í því sambandi taka skýrt fram að ég er algjörlega á móti sölu eða einkavæðingu Landsvirkjunar að hluta til eða öllu en fyrirtækið er ekki hafði yfir umræðu hvert beri að stefna, þó ég hafi ekki öll svörin á reiðum höndum. Í þessu sambandi vil ég gera spurningu margra Sunnlendinga að minni þegar spurt er af hverju Landsvirkjun hafi ekki starfsstöð á Suðurlandi. Þar eru framleidd meira en helmingur af þeirri raforku sem fyrirtækið framleiðir í landinu og ekki óeðlilegt að ríkisfyrirtæki með alla þessa framleiðslu hafi starfsstöð í vöggu raforkuframleiðslunnar á Suðurlandi. Slíka breytingu mætti gera á 10-20 árum með markvissri framtíðarsýn sem hefði það að markmiði að styrkja bæði starfsemina og atvinnulífið á Suðurlandi og auka gegnsæi rekstrareininga.

Setjum skýra stefnu strax!
Það er í verkahring stjórnvalda að móta framtíðarstefnu Landsvirkjunar og nýtingu íslenskra auðlinda og slá ramma um starfsemi fyrirtækisins, fyrir stjórn og forstjóra að fara eftir. Það er því mikilvægt að umræða um skýra eigendastefna ríkisins um Landsvirkjun fari fram en lög um opinber fjármál gera ráð fyrir því að svo sé. Mikil umsvif fyrirtækisins og markaðsráðandi staða á samkeppnislausum orkumarkaði gefa enn frekara tilefni til skýrrar stefnumótunar eigandans. Það er því mikilvægt að Alþingi sem ber pólitíska ábyrgð á stefnu fyrirtækisins, marki þá stefnu fyrir stjórnendur Landsvirkjunar sem þeir fylgja eftir til framtíðar. Þar verði hafðir að leiðarljósi  heildarhagsmunir þjóðarinnar og virðisauki raforkunnar verði til þess að skapa gjaldeyrisskapandi atvinnulíf í  landinu  sem er grundvöllur að fjölbreyttum og vel launuðum störfum í sveitarfélögunum. Það er mikilvægt að Alþingi marki þá stefnu sem fyrst og hér er kallað eftir slíkri stefnumótun.

Ásmundur Friðriksson
alþingismaður.