Kólesteról er bæði skaðlegt og nauðsynlegt

„Það er þó alltaf góð regla að byrja ekki á fullu í ræktinni nema í samráði við heimilislækninn sinn.“


KÓLESTERÓL, öðru nafni blóðfita, er hverjum mannslíkama lífsnauðsynlegt, en getur verið stórhættulegt hjartanu í of stórum skömmtum í blóðinu. Sérfræðingar telja að um 20% jarðarbúa séu með of háa blóðfitu. Algengustu dánarmein mannanna má rekja til hjartasjúkdóma. Margir geta haldið blóðfitunni í skefjum með heilsusamlegu mataræði og reglulegri hreyfingu á meðan aðrir komast ekki hjá lyfjainntöku til að sporna gegn hækkandi blóðfitu.
Kólesteról í líkamanum gegnir margháttuðu hlutverki. Auk þess að eiga sinn þátt í að byggja upp heilbrigðar frumur, er kólesterólið mikilvægt framleiðslu gallsýru vegna meltingarinnar, framleiðslu D-vítamíns vegna beinabyggingarinnar og framleiðslu kynhormóna. Hvern dag sem líkaminn notar eitt til tvö grömm af kólesteróli framleiðir hann sjálfur nauðsynlegt kólesteról fyrir lifrina. Þar fyrir utan vinna einstaklingar kólesteról úr fæðunni og mikið af því er skaðlegt.

Mannslíkaminn getur upp á sitt eindæmi framleitt D-vítamín, fái hann til þess næga sól. Það hefur aftur bein áhrif á serótónínmagn í heila, sem segir mikið til um andlega heilsu fólks. Sólarljósið með hjálp kólesteróls getur því óbeint stuðlað að léttri lund. Kólesteról er helst að finna í fiski og mjólkurafurðum. Kostir D-vítamíns Claciferol virkjar fosfat- og kalsíumefnaskipti. Skortur á þessum efnum í bernsku getur leitt til beinarýrnunar, beinkrama, beinbrota á eldri árum. Of stórir skammtar af D-vítamíni geta hins vegar leitt til þorsta og ógleði.

Hormónar eru boðefni, sem stilla saman frumubúskapinn, en helst verður ruglingur ef eggjahvítuefni skortir. Hormónar eru framleiddir af kirtlum og losna svo út í blóðrásina. Sem dæmi má nefna insúlín og histamín.

Of mikil fita í blóðinu getur sest að í æðaveggjum, sem leitt getur til þrenginga, stíflana og æðakalkana. Hættulegustu afleiðingarnar eru hjartaáföll þó í reynd geti öll líffæri beðið skaða af. Helstu áhættuþættir hjartaáfalla eru taldir vera reykingar, hár blóðþrýstingur, ættarsaga um hjartasjúkdóma, hreyfingarleysi og sykursýki.

Sykursýki er samsafn nokkurra tegunda, sem eiga það sameiginlegt að líkaminn nýtir ekki blóðsykurinn sem skyldi auk þess sem insúlín-upptaka líkamans er trufluð. Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin WHO hefur frá árinu 1998 flokkað sykursýki niður í fjórar tegundir.

Tegund 1: Algjör skortur er á insúlíni þar sem frumur í brisi eru ekki fyrir hendi.

Tegund 2: Insúlínónæmi.

Tegund 3: Arfgengar frumuskemmdir og sjúkdómar tengdir hormónatruflunum.

Tegund 4: Meðgöngusykursýki.

Hækkandi blóðfita kallar á aðgerðir, sem lúta einna helst að fituminna fæði og aukinni hreyfingu. Mikið hefur þó verið ritað og rætt um hollustu eða óhollustu fitu. Fjölmargar skoðanir virðast enn vera á lofti hvað hana varðar og ekki munu öll kurl vera enn komin til grafar hvað fituna varðar í heimi næringarfræðinnar.

Maðurinn er það sem hann borðar og hann borðar nokkrum sinnum á dag, lífið út sem eru fjölmargar máltíðir miðað við 80 ára mannsævi. Það er því vert að líta til hollustu matarins ef menn vilja auka þrek sitt og lífsgæði. Það, sem ekki er á bannlistanum, eru afurðir á borð við soya, ólífuolíu, ferskar kjötvörur, mjólkurafurðir, ferska ávexti, grænmeti, belgjurtir og hýðiskornvörur. Hreyfinguna þarf líka að taka föstum tökum, en tilheyri menn ekki hópi alvöru "sportista" má alltaf finna leiðir fyrir aukna áreynslu í daglega lífinu. Það má t.d. hugsa sér að fara fótgangandi eða á hjóli styttri leiðir í stað þess að setjast upp í bíl og aka af stað. Og einnig er vert að hafa í huga að stigagangar eru mun heilsusamlegri en lyfturnar. Að sama skapi er upplagt að leggja bílnum ekki nákvæmlega fyrir framan áfangastað, heldur aðeins frá til að þurfa að ganga smá spöl. Og þegar ferðast er í strætó má hugsa sér að fara út einni stoppistöð á undan eða á eftir áætluðum áfangastað.

Það er þó alltaf góð regla að byrja ekki á fullu í ræktinni nema í samráði við heimilislækninn sinn.

Birgitta Jónsdóttir Klasen

er menntuð i náttúrulækningum, svæðameðferð, með kennsluréttindi, og sálfræðilegri ráðgjöf og hefur stundað meðferð á þessum sviðum bæði á eigin stofu og hjá kliniskum sálfræðingi.