Hvert stefnum við?

Lífsgæðakapphlaup er verður sumum okkar nánast ofviða. Í fyrsta tölublaði VF á nýrri öld fjallar Skúli Thoroddsen, forstöðumaður Miðstöðvar símenntunar á Suðurnesjum, um hin sönnu lífsgæði en þau felast svo sannarlega ekki í efnislegum hlutum.

Þegar tuttugasta og fyrsta öldin heldur innreið sína um áramót má spyrja: Hvar erum við stödd, hvert stefnum við? Við höfum vaxið frá örbirgð til efnalegrar ofgnóttar. Um aldamótin 1901 skipti mestu máli að hafa í sig og á, lífið snerist um frumþarfirnar. Um miðja öld hófst ásóknin í efnisleg gæði og tækjabúnaður varð eftirsóknarvert markmið í lífinu. Saumavél, ryksuga, bíll eða sjónvarp varð mikilvægt stöðutákn. Nú er það ásóknin í allskonar „lífsgæði“ sem setja svip sinn á öldina. Lífstíll okkar hefur breyst þannig að efnislegur ávinningur er orðinn að æðsta gildi mannlegrar tilveru og dýrkaður í okkar heimshluta. Bilið á milli ríkra og fátækra breikkar. Á sama tíma og fólk deyr úr hungri í sumum heimshlutum er sóað og eytt hérna megin ála. Á Íslandi eykst misskipting tekna og gífulegar eignatilfærslur hafa átt sér stað í skjóli pólitísks valds. Tiltölulega fáar fjölskyldur hér á landi eiga nú umtalsverð verðmæti meðan aðrir geta ekki tekið þátt í lífsgæðastílnum nema að takmörkuðu leyti. Sú efnishyggja sem er ráðandi í heiminum gengur á hinar óendurnýjanlegu náttúruauðlindir í þágu þessa lífsstíls og hefur áhrif á loftslagsbreytingar sem ekki verður séð fyrir hvert muni leiða. Hver sem hin pólitíska sannfæring okkar er stendur öllum í raun ógn af skammsýni og græðgi, ekkert okkar getur flúið sameiginleg örlög mannkyns. Ríku þjóðrinar bera hér mesta ábyrgð og því er það mikilvægt verkefni næstu ára að hefja gagnrýna umræðu um hvert nútímalífsstíll okkar stefnir.

Það sem flestir sækjast eftir í lífinu og með lífinu eru „lífsgæði“. Leiðin að lífsgæðunum er því miður óþekkt, þótt hægt sé að benda á atriði sem skipta máli á þeirri leið. Ég nefni samband á milli manna og náin tengsl. Að tilheyra hópi eða vera í fjölskyldu er mikilvægt. Lífsgæði fjalla oftast um ytri skilyrði þar sem vinna, efnahagur og bústaður gegna þýðingarmiklu hlutverki. Heilsan skipar veglegan sess, ekki bara sú líkamlega, heldur ekki síður sú sálarlega og andlega. Í nútímasamfélagi verður leitin að lífsgæðunum oft endalaust kapphlaup og margir örmagnast í stressinu. Stundum er gripið til örþrifaráða. Notkun áfengis og vímuefna eykst og siðlaus glæpastarfsemi fær byr í vængi. Margir sem leita til sérfræðilækna, kannski þrír af hverjum fjórum, þjást ekki af líkamlegum kvillum fyrst og fremst. Vanlíðanin á sér oftar en ekki margþætta skýringu. Ein getur verið lífið sjálft. Fyrir marga er oft of erfitt að vera til og vanlíðan stafar af tilfinningalegum, andlegum eða félagslegum ástæðum. Hún birtist í formi misnotkunar á eigin lífi og annarra, lélegri sjálfsímynd, árásarhneigð, valdbeitingu og tilfinningalausri hegðan. Þessi tegund vanheilsu flæðir yfir eins og farsótt sem lesa má um í fjölmiðlum t.d. undir fyrirsögnum um nauðganir, ölvunarakstur, manndráp eða morð.

Á þeirri öld sem nú er að hefjast er mikilvægasta félagslega verkefnið sennilega það að styrkja kerfi siðferðilegra gilda. Með siðferði er átt við hvað manni ber að gera eða ber ekki að gera. Siðferðisreglur fjalla um það sem er gott og vont. Siðferði gerir ráð fyrir samkennd milli manna það er ábyrgð sem gengur lengra en hin lagalega. Hin sígilda saga úr biblíunni um Kain og Abel; „Á ég að gæta bróður míns“, endurspeglar hvaða ábyrgð ég ber á því sem gerist í kringum mig. Heilsa annarra og/eða umhverfi þeirra er háð því hvernig við hegðum okkur. Heilsa eða umhverfi okkar er háð því hvernig aðrir hegða sér. Að setja sig í vanda annarra og samkennd eru forsenda þess að við getum hegðað okkur siðferðislega. Að bera ábyrgð á öðrum felur í sér skuldbindingu til að láta sig varða eða grípa inni þá atburðarás sem á sér stað. Þess vegna kemur okkur við hvernig öðrum líður eða hvernig ástatt er annars staðar. Fátækt, hungur eða eyðni í öðrum heimshornum er líka okkar mál þótt það virðist langsótt. Atferli eða hegðun sem stefnir einstaklingum, lífríkinu eða framtíð mannkynns í hættu ættu ekki aðeins að vera refsiverð heldur einnig álitin skammarleg út frá siðferðilegu sjónarmiði. Samfélagið þarfnast siðferðis og sjálfsaga. Siðferðisreglur eru umferðarreglur þess sem er rétt eða rangt. Efnahagslega hagsæld þarf að nálgast út frá siðferðislegum gildum og oft þarf kjark til að taka af skarið um nýjan lífstíl sem stríðir gegn skammtímahagsmunum einstaklingsins eða heildarinnar.

Það er gæfa okkar á Suðurnesjum að búa á svæði þar sem er að finna uppsprettu vistvænnar og endurnýjanlegar orku. Við erum þess vegna efnalega betur sett en flestir aðrir til að takast á við hagsæld í ljósi siðferðilegra gilda sem knýr á um breyttan lífstíl á komandi öld. Engu að síður hvílir á okkur sú skylda og ábyrgð að nýta auðlind okkar af skynsemi og skilningi. Til þess þarf aukna þekkingu og símenntun í þágu sjálfbærrar þróunar atvinnulífsins, að við hegðum okkur siðferðilega rétt í umgengni okkar við náttúruna og hvert annað. Miðstöð símenntunar á Suðurnesjum, Fjölbrautaskólinn, grunn- og leikskólarnir geta gegnt lykilhlutverki í þessu sambandi. Þá er ekki síður mikilvægt að atvinnulífið, einkum fyrirtæki eins og Hitaveita Suðurnesja eflist til að skapa skilyrði fyrir nýsköpun vistvænnar og sjálfbærrar atvinnustarfsemi á svæðinu. Hitaveitan er dæmi um fyrirtæki í sameign okkar Suðurnesjamanna, sem í samvinnu við nágranasveitarfélögin, getur orðið máttarstólpi vistvæns umhverfis og atvinnulífs á Suðurnesjum og víðar á öldinni sem er að hefjast, okkur öllum til hagsældar. Það er pólitísk ábyrgð sveitarfélaganna og íbúanna að marka framtíðarstefnuna á grundvelli siðferðilegra gilda og umræðu um hvert við viljum stefna og hvers vegna.

Ég óska Suðurnesjabúum farsældar á nýju ári og nýrri öld.

Skúli Thoroddsen, forstöðumaður Miðstöðvar símenntunar á Suðurnesjum