Hallgrímskirkjan á Hvalsnesi 120 ára
Á jóladag árið 1887 var Hvalsneskirkja vígð. Þann 9 desember n.k. verður haldið upp á 120 ára vígsluafmæli þessa merka helgidóms. Hátíðarguðsþjónusta verður kl. 14 og mun biskup Íslands hr. Karl Sigurbjörnsson prédika í kirkjunni og sóknarprestur þjóna fyrir altari. Kirkjan á Hvalsnesi er ef til vill þekktust fyrir tvennt, annars vegar fegurð, hins vegar merkilega sögu og tengsl staðarins við sálmaskáldið Hallgrím Pétursson.
Bygging Hvalsneskirkju hófst sumarið 1886 og lauk verkinu rúmu ári síðar. Kirkjan var síðan vígð í umboði biskups af prestinum sr. Jens Pálssyni sem á þeim tíma þjónaði Útskálaprestakalli. Það var Ketill Ketilsson stórbóndi í Kotvogi er lét reisa hinn fallega helgidóm. Kirkjubyggingin sem Ketill bóndi lét reisa á Hvalsnesi er að margra áliti einn af fegurstu helgidómum landsins og ljóst er að smiðirnir lögðu sál sína og krafta í smíðina. Kirkjan er af sumum kölluð Hallgrímskirkja þó aldrei hafi sálmajöfurinn stigið inn í kirkjuna.
Ljóst er þó að kirkjan helgast af anda Hallgríms Péturssonar enda er margt í helgidóminum sem minnar á hann. Þar má finna steininn, sem Hallgrímur lagði á leiði dóttur sinnar Steinunnar sem hann missti barnunga. Á hann hjó hann með eigin hendi nafn hennar og dánarár. Annan bautastein reisti Hallgrímur dóttur sinni sem eru tvö ódauðleg erfiljóð og eru þau af mörgum álitin einhver hin fegurstu sem ort hafa verið á íslenska tungu.
Í kirkjunni á Hvalsnesi er fleira sem minnir á Hallgrím Pétursson. Í kórvegg kirkjunnar er höggmynd eftir Einar Jónsson höggmyndameistara af Hallgrími Péturssyni og hvernig höggmyndameistarinn túlkar hið fagra vers trúarskáldsins:
Gefðu að móðurmálið mitt
minn Jesú, þess ég beiði
frá allri villu klárt og kvitt,
krossins orð þitt útbreiði
um landið hér til heiðurs þér
helst mun blessun valda
meðan þín náð lætur vort láð,
lýði og byggðum halda.
Það er af mikilli snilld sem höggmyndameistarinn lætur bænaversið koma fram í gullnum krossi og dregur þar með fram megináhersluna í guðfræði Hallgríms sem er kross Jesú Krists.
Skáldið Snorri Hjartarson lýsir með áhrifamiklum hætti þeim hughrifum sem hann verður fyrir þegar hann kemur í Hallgrímskirkjuna á Hvalsnesi og tengir helgidóminn, sálmaskáldið og náttúruna meistaralega saman í kvæðinu “Á Hvalsnesi”:
Kirkja við opið haf
Í kórnum lýt ég að skörðum
steini, fer augum og höndum
um letrið, um helgan dóm
Sé lotinn mann, heyri glamur
af hamri og meitli, sé tár
hrökkva í grátt rykið
Sé hann hagræða hellunni
á gröf síns eftirlætis og yndis,
og ljóðið og steinninn verða eitt
Ég geng út í hlýan blæinn
og finnst hafið sjálft ekki stærra
en heilög sorg þessa smiðs.
Björn Sveinn Björnsson
Sóknarprestur
