Áll finnst við Vogatjörn

Freydís og Aðalheiður, nemendur í Stóru-Vogaskóla, fundu ál á norðvesturbakka Vogatjarnar miðvikud. 8. Febrúar 2012. Þær komu með álinn í skólann þar sem hann var skoðaður og mældur. Hann reyndist vera 83 cm og 1 kg á þyngd.

Állinn var nýdauður og hefur líklega verið á leiðinni út í sjó en ekki komist (villst) og kafnað.

Áll þess hefur klakist úr eggi í Þanghafinu út af Flórida um aldamótin 2000. Hann hefur borist hingað sem lítið 2 ára seiði og fengið far með Golfstraumnum. Brimið hefur skolað honum á land og hann skriðið yfir bakka og göngustíg yfir í Vogatjörn. Álar geta lifað lengur á landi en aðrir fiskar en fara helst yfir land í rigningu og myrkri og líkar best að skríða í blautu grasi. Hugsanlega er nýlegur göngustígur meðfram Vogatjörn erfiður kafli á leið þeirra milli tjarnar og sjávar.

Þessi áll hefur lifað góðu lífi í Vogatjörn, vaxið þar og dafnað vel í u.þ.b. 10 ár, aðallega í botnleðjunni. Nú hefur hann ætlað að leggja af stað á æskustöðvar sínar við Flórida en ekki komist lengra en upp á bakkann þar sem búið er að hlaða grjótkant.


Fyrir 2 áratugum var voru veiddir nokkur hundruð álar í gildrur í Vogatjörn og seldir til útlanda til manneldis fyrir gott verð. Við vitum af þeim þarna í tjörninni en þeir sjást afar sjaldan. Undirritaður hefur búið í Vogum í 13 ár og þetta er fyrsti állinn úr Vogatjörn sem hann sér.

Áll (Anguilla anguilla) er langur og slöngulaga fiskur. Tvær álategundir eru í Atlantshafi, evrópski állinn og ameríski állinn (Anguilla rostrata). Evrópski állinn hefur 114 hryggjaliði en sá ameríski 107.

Álar hrygna á vorin í Þanghafinu (Sargasso hafinu) við austurströnd Mið-Ameríku. Hrygning fer fram á 400-700 m dýpi í úthafinu þar sem sjávardýpi er um 6000 m. Hrogn og lirfur eru sviflæg. Lirfurnar (Leptocephalus) berast með Golfstraumnum að ströndum Evrópu og Ameríku og tekur það ferðalag um eitt ár. Áður var talið að ferðalagið tæki þrjú ár.

Lirfurnar myndbreytast þegar þær nálgast strendur og kallast þá glerálar. Glerálar eru glærir og um 6 - 8 sm langir. Glerálar sækja að strönd og ganga í feskvatn. Smám saman verða þeir gulbrúnir á litinn og nefnast þá álaseiði. Glerálar og álaseiði ganga í ferskvatn að sumarlagi. Göngur ála eru háðar hita í vatni og gengd er meiri í hlýjum sumrum. Ef fossar eru á leið ála upp árnar þá skríða álarnir upp raka kletta eða gras framhjá fossum.

Lífsskilyrði fyrir ála í uppeldi (gulála) eru best í grunnum vötnum á láglendi sem hlýna að sumarlagi. Álar í fersku vatni éta ýmis smádýr á botninum. Álar vaxa um 5-6 sm á ári. Álar er hitakærir og kjörhiti þeirra til vaxtar er 22-23 °C.

Þegar áll hefur náð um 35 - 100 sm lengd þá sækir hann í Þanghafið til að hrygna. Hann tekur áður miklum útlitsbreytingum, augun stækka, bakið dökknar, kviður verður silfurlitur og slím á húð minnkar. Slímug húð ála er talin vera vörn gegn breytingu á saltinnihaldi vatns. Állinn hættir að éta, magi og garnir hans skreppa saman en kynfæri taka að þroskast. Á þessu skeiði nefnist áll bjartáll. Hængar eru þá 35-50 sm að lengd og 60-200 g þungir og hrygnur 45-100 sm langar og vega 100 g - 2000 kg. Fundist hafa álar sem eru 125 sm og 6 kg. Það er háð vaxtarskilyrðum hvenær álar yfirgefa ferskvatn og halda út á haf. Á Íslandi eru álar líklega 8-14 ára þegar ganga bjartála hefst. Göngur ála aukast þegar hiti lækkar að hausti. Göngurnar er mestar að næturlagi. Ferð bjartála á hrygningarstöðvar í Þanghafinu er allt að 6500 km löng. Talið er að álarnir haldi sig á um 50 - 400 metra dýpi á meðan á ferðinni stendur. Álar deyja að hrygningu lokinni.

Talið er að fjöldi ála sem nær ströndum Evrópu hafi minnkað um 90% frá 1970. Mögulegt er að það stafi af náttúrulegum sveiflum eða ofveiði, sé af völdum sníkjudýra eða vegna þess áll getur ekki gengið í ár vegna hindrana t.d. af völdum vatnsaflsvirkjanna. Talið er að fækkun ála megi að einhverju leyti rekja til mengunar af völdum PCB.

Álaveiðar eru stundaðar með fléttuðum netum. Áll er mikilvægur matfiskur í mörgum strandhéruðum. Reyktur áll er hluti af sænsku jólahlaðborði.

Þorvaldur Örn Árnason, líffræðingur og kennari við Stóru-Vogaskóla

Aðalheimild er Wikipedia.
Myndirnar tók Ragnheiður E. Jónsdóttir.
Því miður náðist ekki að taka mynd af stúlkunum með álinn sem þær fundu.